Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığımız Yüksek Fen Kurulumuz ile  çok uzun zamandır   devam eden çalışmalarımız, toplantılarımız  ve   sektörel olarak  yapılan toplantılar, alınan görüşler  sonrasında; güncel standartlar ve  teknolojik gelişmeler doğrultusunda düzenlenmiş  "Elektrik Tesisatı Deprem Güvenliği Genel Teknik Şartnamesi  " 18 Ağustos 2024 tarihinde resmi gazetede (R.G. No: 32636)  yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. 

Bir deprem sırasında ve sonrasında insan güvenliği önceliklidir.Deprem sırasında insan güvenliğinin sağlanmasının yanında deprem sonrası koordinasyon ve kurtarma çalışmalarını etkilemesi, ülke güvenliği  açısından YG ve AG enerji dağıtımı, alçak gerilim tesisatı ve zayıf akım tesisatı (zayıf akım sistemleri, veri iletişim sistemleri vb.) yaşamsal öneme sahiptir.

Çevre Şehircilik  ve İklim Değişikliği Bakanlığımız   Yüksek Fen Kurulu Başkanı Sn. Ertan Yetim’e , bu çalışmada Bakanlığımızda önder olan   Sn. Murat Uzunbel’e,  Bakanlığımızda bu çalışmaya emeği  geçenlere, “ETP Deprem Güvenliği Çalışma Grubu' muz  üyelerine  içtenlikle teşekkür ederiz.

29.Yapılarda Elektrik Tesisatı Deprem Güvenliği Genel Teknik Şartnamesi
 

29.1. Kapsam 

Bu şartname, Türkiye Bina Deprem Yönetmeliğine (TBDY) göre, deprem etkisi altında tasarlanan yapılara ait elektrik tesisleri ile zayıf akım tesislerinin (zayıf akım sistemleri, veri iletişim sistemleri vb.) (bundan sonra kısaca “donanım” denilecektir), deprem güvenliğini sağlamak amacıyla; donanımın montajı, sismik performansı ile sismik koruma donanımının seçimi, montajı ve yerinde uygulama esaslarını kapsar.

29.2. İlgili standartlar

TS EN IEC 60068-3-3 Çevre şartlarına dayanıklılık deneyleri – Bölüm 3-3: Destek dokümantasyonu ve kılavuz – Donanım için sismik deney yöntemleri

IEC TS 62271-210:2013 Yüksek gerilim şalt ve kontrol donanımı- Bölüm 210: 1 kV'un üzerinde ve 52 kV'a kadar (52 kV dahil) beyan gerilimleri için metal mahfazalı ve katı yalıtım mahfazalı anahtarlama ve kontrol düzenleri için sismik yeterlilik

  
TS EN 60255-21-1:2002 Elektrik röleleri- Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımlar üzerinde titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler- Kısım 1: Titreşim deneyleri (sinüs biçimli)


TS EN 60255-21-3:2000 Elektrik röleleri- Bölüm 21: Ölçme röleleri ve koruyucu donanımlar üzerine titreşim, mekanik darbe, çarpma ve sismik deneyler- Kısım 3: Sismik deneyler

TS EN IEC 60076-11: 2018 Güç transformatörleri- Bölüm 11: Kuru tip transformatörler

TS EN 61587-2:2012 Elektronik donanım için mekanik yapılar- IEC 60917 ve IEC 60297 standartları için deneyler- Bölüm 2: Kabinler ve raflar için sismik deneyler

TS EN 1992-4:2020 Eurocode 2- Beton yapıların tasarımı- Bölüm 4: Betonda kullanılan sabitleme tertibatlarının tasarımı

ANSI/ASHRAE 171-2017 Method Of Testing For Rating Seismic And Wind Restraints

29.3.Tanımlar

Sismik Koruma/Sınırlama: Bir binadaki yapısal olmayan donanımların, deprem sırasında meydana gelecek kuvvetler dikkate alınarak binaya güvenli bir şekilde, doğru bağlantılar ve elemanlar ile sabitlenmesidir. Bu uygulama ile bir deprem sırasında oluşabilecek hasarların azaltılması ve sistemlerin devre dışı kalması amaçlanır.

Titreşim Yalıtımı: Mekanik titreşimlerin binaya iletilmesini engellemek için, titreşim kaynağının yalıtılması işlemidir.
 

     Donanım: Deprem etkisi altında tasarlanan yapılardaki; elektrik tesisleri, cihazlar, veri iletişim sistemleri.

TS EN IEC 60068-3-3 standardına göre, donanımlara ait Yeterlilik Kriteri Sınıfları;
      

Donanım Önem Faktörü:



 Bina Kullanım Sınıfı ve Bina Önem Katsayısına Göre Donanım Yeterlilik Kriter Sınıfı:



Bina Kullanım Sınıfı ve Bina Önem Katsayısı:



29.4. Yapısal Olmayan Donanımın Sabitlenmesi, Ankraj ve Uygulamaları

Deprem etkisi altındaki binalardaki tüm donanım/cihazlar betonarme veya çelik yapı üzerine sabitlenecektir. Betonarme olmayan duvar üzerine sabitleme kesinlikle kabul edilmeyecektir.

Çeliğe bağlantı yapılması durumunda cıvatalı, doğrudan tespit ya da klempleme, çeliği delip sandviç yapma gibi bağlantı yöntemleri kullanılacaktır. Birleşim hesapları “Çelik yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esaslrı-2016” Yönetmeliğine uygun olacak, birleşime gelen kesit tesirleri Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği TBDY-2018 Bölüm-6 “Deprem Etkisi Altında Yapısal Olmayan Bina Elemanlarının Tasarım Esaları” na uygun olarak hesaplanacaktır. Titreşim ve sürekli yük gibi özel durumlar tasarımda dikkate alınacaktır.

Donanım/cihazların betonarme yapıya sabitlenmesi sırasında bunların imalatçısının deprem güvenlikli montaj talimatında belirtilmediği sürece seviye ayarı yapmak ve benzeri amaçlarla ara dolgu parçası, şim veya pul kullanılmayacak, donanımın/cihazın montaj yüzeyi ana malzemeye doğrudan oturtulacak ve donanım/cihaz imalatçısının vereceği uygulama kılavuzu uygulanacaktır.

Donanımların / cihazların deprem güvenliğini sağlamak için “Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018 Bölüm 6: Deprem Etkisi Altında Yapısal Olmayan Bina Elemanlarının Tasarım Esasları”na Donanımların / cihazların deprem güvenliğini sağlamak için “Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği 2018 Bölüm 6: Deprem Etkisi Altında Yapısal Olmayan Bina Elemanlarının Tasarım Esasları”na istinaden, elektrik donanımlarının ağırlık merkezlerine yatay olarak etkiyecek eşdeğer deprem yüklerinin burada belirtildiği şekilde hesaplanacaktır. Bu hesaplar ve sonucunda çıkartılan ankraj detayları (sabitleme noktası kalınlıkları, ankraj cıvatası ölçü ve sayıları vs.) saha kabul kontrolleri öncesinde teslim edilecektir.

Türkiye’nin deprem haritası göz önüne alındığında tüm bölgeler ve uygulamalar için C2 deprem performans kategorisi seçilecektir. Ankraj uygulamalarında ETA C2 sismik kategorisine göre onay alınmış dübeller kullanılacaktır

Ankraj uygulamaları; bu işle ilgili mesleki yeterlilik belgesine sahip uygulayıcı tarafından, imalatcının uygulama talimatlarına uygun olarak, ETA onay belgesinde tariflendiği şekilde gerçekleştirilecektir.

istinaden, elektrik donanımlarının ağırlık merkezlerine yatay olarak etkiyecek eşdeğer deprem yüklerinin burada belirtildiği şekilde hesaplanacaktır. Bu hesaplar ve sonucunda çıkartılan ankraj detayları (sabitleme noktası kalınlıkları, ankraj cıvatası ölçü ve sayıları vs.) saha kabul kontrolleri öncesinde teslim edilecektir.

Türkiye’nin deprem haritası göz önüne alındığında tüm bölgeler ve uygulamalar için C2 deprem performans kategorisi seçilecektir. Ankraj uygulamalarında ETA C2 sismik kategorisine göre onay alınmış dübeller kullanılacaktır

Ankraj uygulamaları; bu işle ilgili mesleki yeterlilik belgesine sahip uygulayıcı tarafından, imalatcının uygulama talimatlarına uygun olarak, ETA onay belgesinde tariflendiği şekilde gerçekleştirilecektir.


29.5. Sismik Koruma/Sınırlama

29.5.1. Döşemeye Oturan/Sabitlenen Donanımlar

Jeneratörler, transformatörler, alçak ve orta gerilim elektrik panoları ve benzeri donanımlar, doğrudan beton veya çelik bir kaide üzerine monte edilir. Titreşim yapan donanımlar için gereken yerlerde titreşim yalıtımı yapılması esastır. (Bakınız: Madde 29.9)

Titreşim yalıtımı yapılmayacak donanımlar, doğrudan beton döşeme üzerine sabit olarak bağlanacaktır. Donanımın şasisi, hesaplanacak sismik yüklere karşı yeterli dayanımda ise, ekipmanın kendi şasisinden bağlantı yapılabilir. Donanımın şasesi, hesaplanan sismik kuvvetlere karşı yeterli dayanımı sağlamıyorsa, donanımın altına ilave bir şasi veya donanımın etrafına çelik malzemelerden takviye yapılarak, beton döşemeye bağlantısı yapılacaktır. (Bakınız: Madde 29.9)

Yükseltilmiş döşeme üzerine yapılan uygulamalarda donanımlar, beton zemine bağlı takviyelere bağlanacaktır. (Bakınız: Madde 29.9)

Titreşim yalıtımı yapılacak donanım, beton döşeme veya çelik kaide üzerine Titreşim İzolatörleri ile monte edilecektir (Bakınız: Madde 29.9) Donanım açık tip izolatörler ile monte edilecekse; ilave sismik sınırlandırıcılar kullanılacaktır. Sismik izolatörler, donanıma etki edecek hesaplanmış yüklere dayanacak kapasitede olacaktır.

Gerek açık tip izolatörlerle, gerekse sismik izolatörlerle monte edilen donanımların tüm kablo, kanal, vb bağlantıları, esnek elemanlarla yapılacaktır. Gerekmesi halinde bu esnek bağlantılar için, sınırlandırıcı çubuklar veya çelik halatlar kullanılarak sismik koruma sağlanmalıdır.

29.5.2. Duvara sabitlenen donanımlar:

Betonarme olmayan duvarlara doğrudan bağlantı yapılmayacaktır.

Doğrudan betonarme duvara monte edilecek donanımlar, sabit olarak duvara bağlanacaktır. Donanıma etki edecek yatay ve düşey kuvvetler hesaplanacak, bu kuvvetlere karşı yeterli dayanıma sahip dübel ve bağlantı elemanı seçimi yapılarak montaj gerçekleştirilecektir. (Bakınız: Madde 29.9)

Zemine sabitlenmek üzere tasarlanmış donanımların betonarme duvara sabitlenmesi, çelik taşıyıcı konstrüksiyon kullanılarak yapılacaktır. (Bakınız: Madde 29.9)

29.5.3 Sismik koruma ürünleri

29.5.3.1 Sismik sınırlandırıcılar

Sismik sınırlandırıcı seçimi, donanıma etki edecek deprem kuvvetlerinin hesaplanması ve birim sismik sınırlandırıcı başına düşecek kuvvetin hesaplanması sonucu yapılacaktır. Sismik sınırlandırıcılar hesaplanan sismik kuvvetleri yenecek kapasitede olacaktır.
Sismik sınırlandırıcılar, ANSI-ASHRAE 171-2017 standardına göre testleri yapılıp akredite laboratuvarlarda deney raporu alınmış olacaktır.

29.5.3.2 Sismik izolatörler   

İzolatörler, her yönden gelecek sismik kuvvetleri karşılayacak kapasitede olacaktır. İzolatörler ANSI-ASHRAE 171-2017 standardına göre testleri yapılıp akredite laboratuvarlarda   deney raporu alınmış olacaktır.

29.5.3.3 Sismik halatlar

Sismik halatlar donanıma etki edecek sismik kuvvetlere dayanacak kapasitede olacaktır.
Sismik halat setleri, ANSI/ASHRAE 171-2017 standardına göre testleri yapılıp akredite laboratuvarlarda deney raporu alınmış olacaktır.

29.6. Elektrik Tesis ve Donanımlarının Sismik Koruma Önlemleri ve Sismik Performans Yeterlilikleri

29.6.1 Sismik Koruma Önlemleri

Deprem etkisi altında tasarlanan yapılarda kullanılacak donanımlarda, aşağıda belirtilen sismik koruma önlemleri, uygulanacaktır.

29.6.1.1 Kablo Taşıma Sistemleri

Tijli veya modüler konsollarla askılanan kablo taşıma sistemleri deprem sırasında yatayda ve dikeyde oluşacak deprem ivmelerine dayanmak üzere birbirine dik üç eksende rijit bir şekilde veya her bir eksende karşılıklı çalışan çelik halatlar kullanılarak betonarmeye ankraj cıvatalarıyla sabitlenecektir. Eğer   kaynaklı imalat    çelik konstrüksiyon taşıma sistemi yapılacak ise Madde 29.4’de tarif edildiği şekilde hesapları hazırlanacaktır.

29.6.1.2 Aydınlatma Armatürleri

Tüm aydınlatma armatürleri kendi sabitlenme veya konumlandırma düzeneklerinden bağımsız olarak ayrıca bir çelik halat ile tavan betonarmesine ankraj cıvatasıyla sabitlenecektir.

29.6.1.3 Diğer Donanımlar

Diğer donanımların / cihazların deprem güvenliğini sağlamak için Madde 29.9’deki uygulama resimleri ve kuralları ile ankraj uygulamaları için, Madde 29.4 kuralları uygulanacaktır.

29.6.2. Sismik Performans Yeterlilikleri

Donanımın sismik performans yeterlilik kriter sınıfı, yapı sahibi ve/veya tasarımcı tarafından özel teknik şartnamesinde belirtilecektir.

29.6.2.1 Yapılardaki Donanım / Cihazların Sismik Yeterlilik ile İlgili Standartları ve Gerekleri

Sismik performans deneyleri, donanımlar için aşağıda belirtilen standartlar dikkate alınarak yapılacaktır.  




29.7. Kabul ve Saha Kontrolleri

Kapsam konusu donanımların / cihazların kabulü, aşağıda belirtilen belge ve yerinde yapılacak kontrol ve doğrulamalar sonucunda uygun bulunması halinde yapılacaktır.
Belgeler;
a) Sismik performans deneyi istenen donanımlar / cihazlar için deney raporu (Bu raporun tasarım ve şartnamedeki istekleri karşıladığı doğrulanmış olacaktır.)
b) Deney laboratuvarının akreditasyon belgesi (Sismik performans deneyi istenmesi durumunda)
c) Donanım / cihaz imalatçılarının deprem güvenlikli montaj talimatları
d) Donanım / cihazların eşdeğer deprem yükü hesapları ve sonuç ankraj detayları

Kontroller;
a) Her bir donanımda, imalatçısı tarafından hazırlanmış deprem güvenlikli montaj talimatının gerçekte uygulanıp, uygulanmadığı gözle ve ölçerek kontrol edilecektir.
b) Donanımların, betonarme yapıya sabitlenmesi sırasında seviye ayarı yapmak amacıyla ara dolgu parçası, şim veya pul kullanılmadığı kontrol edilecektir. Donanımın montaj yüzeyi ana malzemeye doğrudan oturtulmuş olacaktır.
c) Duvarlara yapılan bağlantılarda duvarların betonarme olduğu kontrol edilecektir.
Betonarme olmayan duvarlara yapılan bağlantılar kesinlikle kabul edilmeyecektir.  d) Varsa, özel teknik şartnamedeki diğer hususlar

29.8. Diğer Hususlar:

•    Sismik Performans Yeterliliği test ile kontrol edilecek donanımın sismik performansı, akredite kuruluşlardan alınmış deney raporu ile belgelendirilmiş olacaktır.

•    Donanıma özel bir ulusal yada uluslararası bir standart yok ise sismik performans deneyleri, TS EN IEC 60068-3-3 no’lu standart esas alınarak yapılacaktır. Deneyler sismik açıdan en kritik tip/düzen üzerinde uygulanacaktır. 

•    Yapılacak deney için TS EN IEC 60068-3-3: IEC TS 62271-210:2013 2019 Madde 4.4 'e göre Yeterlilik Kriteri Sınıfı, işveren tarfaından belirtilmelidir. Herhangi bir kriter belirtilmemiş olması durumunda, Kriter 0 (sıfır) dikkate alınacaktır. 

•    Deney raporunda; deneyin uygulandığı donanıma ait model, seri no, teknik özellikler, gibi ürünü tanıtan bilgiler yer alacaktır.

•    Teklif aşamasında aşağıda bilgi ve belgeler verilecektir.  
a)    Sismik performans deneyi istenen donanım/cihazlar için deney raporu, 
b)    Sismik performans deneyi istenen donanım/cihazlarda, deneyin gerçekleştirildiği laboratuvara ait akreditasyon belgesi,
c)    Donanım / cihaz imalatçısının deprem güvenlikli montaj talimatı.

İmalatçının hazırladığı deprem güvenlikli montaj talimatı betonarme yapı üzerinde montajı yapılacak donanım / cihazın hangi ölçü ve özellikte cıvatalar ile hangi noktalardan monte edileceği gibi detaylı bilgiler içerecektir. Bu bilgiler deney raporları ile uyumlu olacaktır. Deney raporlarındaki montaj şekli ve kullanılan montaj elemanlarının eşdeğeri (işveren kontrollük teşkilatı tarafından onaylanması kaydı ile) dışında, montaj uygulaması kabul edilmeyecektir. 

Uygulama kontrolleri ve kabullerde imalatçıların hazırladıkları deprem güvenlikli montaj talimatları esas alınacaktır.

29.9.Sabitleme Örnekleri

•    Cihazın kendi şasisinden betonarme zemine doğrudan sabitlenmesi:







SABİTLEME DELİKLERİ KESİNLİKLE BÜYÜTÜLMEYECEKTİR.


•    Cihaz üzerine civatayla sabitlenmiş köşe bağlantı parçalarının kullanılması durumunda uygulanması gereken detay



•    Cihaz üzerine kaynatılarak sabitlenmiş köşe bağlantı parçalarının kullanılması durumunda uygulanması gereken detay



•    Çelik yapı üzerine veya çelik yükseltilmiş zemin üzerine sabitleme şekli

Çelik yapılara bağlantı yapılması durumunda cıvatalı, doğrudan tespit ya da klempleme, çeliği delip sandviç yapma gibi bağlantı yöntemleri kullanılacaktır.

Birleşim hesapları “ÇELİK YAPILARIN TASARIM, HESAP VE YAPIM ESASLARI-2016”
Yönetmeliğine uygun olacak, birleşime gelen kesit tesirleri Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği
TBDY-2018 Bölüm-6 “DEPREM ETKİSİ ALTINDA YAPISAL OLMAYAN BİNA
ELEMANLARININ TASARIM ESASLARI” na uygun olarak hesaplanacaktır. Titreşim ve sürekli yük gibi özel durumlar tasarımda dikkate alınacaktır. 

•    Trapez üzerindeki boru ve kablo kanalı gruplarının deprem dayanımlı bağlantı şekli




•    Asılı cihazların sismik halat veya çelik profil ile deprem dayanımlı bağlantı şekli:



•    Cihazların veya elektrik panolarının betonarme olmayan tuğla duvarlar üzerine deprem dayanımlı sabitlenmesi örneği