Avrupa'da Isı Pompası Kullanımının Enerji Verimliliğindeki Önemi
ve
 Isı Pompası Kullanımının Özendirilmesine Yönelik Çalışmalar 

Levent Taşkın 

 

Isı pompaları, standart fosil yakıt bazlı kazanların önemli bir alternatifidir. İşlevsel olarak eşdeğer, daha verimli ve yenilenebilir kaynaklı olup, ısıtma ve sıhhi sıcak su sağlarlar. İşlevsel olarak ters çevrilebilir üniteler olduğundan soğutma da sağlayabilir, bu da verimliliği artırır ve kullanıcı için ek konfor sağlar.

Bir iklimlendirme sistemine yapılan daha yüksek ilk yatırım, daha düşük işletme maliyetleri ile telafi edilebilir. Isı pompasının ilk yatırım maliyeti fosil yakıtla çalışan ürünlere kıyasla yüksektir, ancak ısı pompasının işletme maliyeti daha düşüktür. Bu nedenle AB ülkelerinde ısı pompası için teşvik sistemleri oluşturulmuş ve kullanıcılar aldıkları bu teşviklerle ısı pompasının ilk yatırım maliyetini de düşürebildikleri için Avrupa’da hızla ısı pompası pazarı büyümüş ve birçok ısı pompası üreticisinin ortaya çıkmasına yol açmıştır. 

Ancak bu avantaj, fosil yakıt fiyatlarındaki paralel düşüş ve elektrik maliyetlerindeki artış nedeniyle birçok pazarda önemli ölçüde azalmıştır. Buna paralel olarak birçok ülke ısı pompası için verdiği teşvikleri de kaldırma gereği duymuştur. Hızla büyüyen ısı pompası pazarı Avrupa’da büyük düşüş yaşamaya başlamıştır. Özellikle Çin’de üretim yapan ve yeni kurulan birçok ısı pompası üreticisinin kapanmasına ve pazarda yok olmasına neden olmuştur. 

Bazı ülkelerde, ısı pompalarının açık enerji verimliliği avantajına rağmen, ısı pompaları ile fosil yakıtlı kazanların işletme maliyetleri arasındaki fark devam etmektedir. Avrupa'da ısınma için kullanılan ana fosil yakıt olan elektriğin gaza olan fiyat oranı, hane halklarını ısı pompalarına geçmekten caydırmakta ve sürdürülebilirlik hedeflerine doğru ilerlemeyi engellemektedir.
 

 

Bir ısı pompası sistemi, sahadaki Mevsimsel Performans Faktörü, enerji fiyat oranından daha yüksek olduğunda rakip teknolojilere göre karşılaştırmalı bir işletme maliyeti avantajına sahiptir. Mevsimsel Performans Faktörü ile enerji fiyat oranı arasındaki fark ne kadar büyükse, avantaj da o kadar büyük olur.

İnsanları bir ısı pompası satın almaya teşvik etmek için, yatırımın hızlı bir şekilde geri dönüşünü görmeleri gerekir. Bunu başarmak için, elektrik, gaz fiyatının iki katından fazla olmamalıdır. Ancak çoğu ülkede durum böyle değildir. Bu soruna pek çok faktör katkıda bulunmaktadır, özellikle de enerji fiyatı, şebeke maliyetleri ve her biri genel maliyet yapısını etkileyen vergi ve harçlar dahil olmak üzere elektrik faturasının bileşenleri elektrik fiyatları üzerinde büyük etkendir. 

Isı pompası kullanımını artırmak ve cazip kılmak için AB ülkeleri elektrik maliyetlerini azaltmak için aşağıdaki çözümler üzerinde çalışmaktadır: 

1.    Vergi ve harçları elektrik faturalarından uzaklaştırmak: Vergi ve harçları elektrik faturalarından uzaklaştırmak ve örneğin genel bütçelere eklemek, elektrik üzerindeki orantısız yüksek vergi ve harçların yükünü hafifletebilir ve daha temiz ısınma seçeneklerini tüketiciler için ekonomik olarak daha uygulanabilir hale getirebilir.

2.    Enerji ile ilgili olmayan vergi ve harçlar kaldırılması

3.    Politika desteği ile yenilenebilir enerji sübvansiyonlarının uygulanması ve devreye alınması

4.    Elektrik kullanımında kullanılan hacme göre yeniden vergi oranlarının düzenlenmesi

5.    Karbon emisyonlarına bir fiyat getirilmesi, karbon yoğun uygulamaların azaltılması için doğrudan bir teşvik sağlayabilir ve ısı pompaları gibi düşük karbonlu teknolojilere yatırımı teşvik edebilir. Çevreyi kirleten öder mantığı ile Almanya'da Ocak 2021'de bir karbon vergisi uygulamaya konmuştur ve İsveç'te 1991'den beri, Finlandiya'da ise 1990'dan beri uygulanmaktadır.

6.    Isı pompalarını benimseyen tüketiciler için daha düşük veya değişken elektrik tarifeleri sunmak.

Isı pompalarının diğer ısıtma teknolojilerine kıyasla genel maliyet rekabetçiliği, ilk satın alma fiyatı, işletme ve bakım maliyetleri (elektrik maliyetleri dahil), dayanıklılık ve hibeler veya vergi kredileri gibi mali teşvikler dahil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlıdır. Çoğu pazarda, mali teşviklere rağmen, ısı pompaları genellikle petrol veya gaz kazanları gibi geleneksel fosil yakıtlı ısıtma sistemlerinden daha yüksek ön maliyetlere sahiptir, ancak üstün enerji verimliliği nedeniyle kullanım ömürleri boyunca daha düşük işletme maliyetlerinden yararlanırlar.

Isı pompalarını tüketiciler için daha cazip hale getirmek için satın alma ve kurulum maliyetlerinin azaltılması kritik öneme sahiptir. Teknoloji türü, nominal kapasite, üretim kalitesi, işlevsellik ve coğrafi konum, ekipmanın nihai maliyetini etkileyen faktörlerden bazılarıdır. Pazarın olgunluğu da kurulum ve elektrik ve boru tesisatı işleri veya depolama tankları gibi ek maliyetleri etkileyerek maliyetleri etkiler. İşçilik maliyetleri de ülkeler arasındaki ön maliyet farklılıklarına katkıda bulunur.

Mevcut bir evde ısı pompasına geçiş, özellikle kurulumla ilgili ek maliyetler içerebilir. Örneğin, eski evlerin ısı pompasının kapasitesine bağlı olarak daha yüksek elektrik yüklerini karşılamak için elektrik sistemlerini yükseltmeleri gerekebilir. Buna ek olarak, ısı pompası verimliliğini optimize etmek için mevcut radyatörlerin daha büyük radyatörlerle veya yerden ısıtma veya cebri hava sistemleri gibi alternatif ısıtma sistemleriyle değiştirilmesi gerekebilir. Bu yükseltme maliyetleri toplam kurulum maliyetinin önemli bir kısmını oluşturabilir.

Ön maliyetleri azaltmaya yönelik çabalar, tüketicilerin ısı pompalarına olan ilgisini artırmak için kritik önem taşımaktadır. Devlet desteği ve özel sektör finansmanı, tüketicilerin bu maliyetleri yönetmelerine ve ısı pompalarının sunduğu enerji tasarruflarından yararlanmalarına yardımcı olmada önemli bir rol oynamaktadır. Özellikle, düşük gelirli hanelerin ısı pompaları gibi daha temiz ve daha uygun maliyetli ısıtma çözümlerine erişmelerine yardımcı olmak için acil bir ihtiyaç vardır.

Bu nedenle hükümetlerin mutlaka ısı pompası için hibe ve sübvansiyonlar uygulamalıdır. Örneğin, ısı pompaları için indirimli KDV oranları, vergi muafiyetleri ve faizsiz kredilendirmeler gibi. Avrupa’da uygulanan uzun vadeli finansman desteğine bir örnek aşağıdaki gibidir:

-    Hizmet sağlayıcı ısı pompasının finansmanı, kurulumu ve işletilmesiyle ilgili tüm maliyetleri üstlenir ve müşteriden gerçek enerji maliyetlerine ek olarak bu hizmet için de ücret alır, örneğin 10 yıllık bir geri ödeme süresi gibi. Bu modeller, ısı pompası üreticilerinin veya montajcılarının tüketicileri için ısı pompasının ön ödemesini yapmalarını sağlamak üzere kredi vermeleri ve/veya finansal risk almaları sağlanarak kolaylaştırılmalıdır. Bu yaklaşım, önemli miktarda ilk sermaye yatırımı ihtiyacını ortadan kaldırır ve maliyetleri zamana yayar

Bu tür uygulamaların yaygınlaştırılması çok önemlidir. Teşvik sistemi birçok ülkede uygulanmış ve uygulanmaktadır. Bunun dışında AB ülkeleri kullanıcıların ısı pompası kullanımına yönelmesi için bazı destekleme modelleri üzerinde çalışmaktadırlar. Bunlara ait bazı örnekleri paylaşmak isterim: 

-    AB ülkelerinde ısı pompası kullanımını yaygınlaştırmak için Enerji Hizmet Anlaşmaları modeli üzerinde çalışılmaktadır. Nu modelde, üçüncü taraflar, güneş panelleri için güç satın alma anlaşmalarına benzer şekilde, enerji tasarruflarından pay karşılığında ev sahiplerinin mülklerine ısı pompaları kurar ve bakımını yapar. Başka bir deyişle, sağlayıcı ısı pompasının finansmanı, kurulumu ve işletilmesi ile ilgili tüm maliyetleri üstlenir ve hizmet için son kullanıcıdan ücret almak yerine, zaman içinde enerji maliyeti tasarruflarından pay alır.

-    Diğer bir çözüm için analiz edilen model ise Isı Pompası Abonelik Modelleridir.  Bu modelin kapsamında bir ısı pompası kiralamak ana unsurdur. Şirketler, ev sahiplerinin ısı pompasının maliyetinin yanı sıra kurulum ve bakımı da kapsayan aylık bir ücret ödediği abonelik hizmetleri sunarlar. 

-    Fatura Üzerinden Finansman Modeli: Ev sahipleri, elektrik faturalarındaki kademeli ödemeler yoluyla bir ısı pompasının maliyetini geri ödeyebilir ve elektrik şirketi ön finansman sağlar.

-    Kredi Verenlerin Teşvik Edilmesi: Hükümetler, bankaları ve kredi kuruluşlarını ısı pompası kurulumları için daha düşük faiz oranları, daha uzun geri ödeme süreleri veya daha düşük peşinat gereksinimleri sağlanabilir.

-    Yeşil Tahviller ve İklim Finansmanı: Hükümetler ve finans kuruluşları, çevreye duyarlı yatırımcıları çekerek ve ev sahipleri için uygun koşullar sunarak konut tipi ısı pompası kurulumlarına adanmış yeşil tahviller çıkarabilir.

-    Topluluk Finansmanı: Topluluklar, ev sahiplerinin toplu olarak ısı pompalarına yatırım yaptığı ve toplu indirimlerden, ortak bakım maliyetlerinden ve daha uygun finansman koşullarından yararlandığı finansman programları oluşturabilir. 

Sonuç: Isı pompalarının kullanımının hem kullanıcılara hem çevreye hem de fosil yakıtlardan uzaklaşarak ülke ekonomisine katkılarını dikkate alan AB ülkeleri ısı pompasının atan enerji maliyetleri sonrası kaybettiği avantajı tekrar cazip hale getirmek için yoğun bir çalışma içerisindedir. İşletme maliyetlerinin iyileştirilmesi, muhtemelen elektrik vergisi indirimleri veya özel ısı pompası tarifeleri yoluyla, cazibelerini ve alımlarını daha da artırmak için projeler üretilmektedir.
 

Binalarda, endüstride ve ağlarda yenilenebilir verimli ısıtma ve soğutma teknolojilerine geçiş için aciliyet olduğu için Avrupa'nın sürdürülebilir ve güvenli bir enerji kullanımı için çözümler sunması gerekir. Özel bir AB eylem planı olmadan, 22 milyon eski bireysel ısıtma cihazı ve birkaç bin büyük eski fosil bazlı ısıtma ünitesinin fosil kazanlarla değiştirilme riski altında olduğu görülmektedir.

Isıtma ve soğutma sistemleri, dünya genelindeki çoğu evde enerji kullanımının en büyük bölümünü oluşturur. Avrupa'da toplam enerji tüketiminin %50'sinden sorumludurlar ve hane halkı enerjisinin %80'i hala fosil yakıtlara dayanmaktadır.

AB'nin  Isı Pompası Eylem Planı AB genelinde yaygınlaştırmayı hızlandırmak için, Komisyon, AB Üye Devletleri, sektör uzmanları, finans kuruluşları ve ısı pompası değer zincirinin tamamındaki eğitim sağlayıcılarını bir araya getirecek olan Isı Pompası Hızlandırıcı ortaklığı da yer alıyor.

Isı Pompası Eylem Planı için lütfen tıklayınız. 

Ayrıca, AB işletmeleri ve vatandaşları mevcut ısı pompası çözümleri hakkında hedeflenen bilgiler alacak ve gelecekteki mevzuat, 2029 yılına kadar bağımsız fosil yakıtlı kazanların aşamalı olarak kullanımdan kaldırılmasını hedefleyecektir. Hem bireysel düzeyde ısı pompası dağıtımı hem de büyük ısı pompaları tarafından sağlanan ısıtma ağları için finansal fırsatların haritalanması, yerel ve bölgesel düzeylerde ısıtma ve soğutma stratejilerine katkıda bulunacaktır.

Bu nedenle yeşil elektrik kullanan ısı pompaları bu hedefi desteklemede önemli bir rol oynayabilir. Isı pompaları, bir evin veya çalışma alanının içini ısıtmak için dış havadan veya yerden enerji çekerek kazan kullanmaktan daha verimli olan olgun bir teknoloji sunar. Ayrıca, ısıyı içeriden dış havaya veya yere aktararak bir binayı soğutmak için ters yönde de çalışabilirler. Isı pompalarının net sıfır geleceğimizde oynayacakları önemli bir rol vardır.

Bu  yeni broşür CINEA tarafından yönetilen ve Ufuk 2020 araştırma ve inovasyon fonlama programı kapsamında finanse edilen, AB'nin ısı pompası sektörünü genişletme konusundaki kararlılığını ortaya koyan yedi proje sergileniyor.

Yeni broşür için lütfen tıklayınız. 
 

Uluslararası Enerji Ajansı'nın (IEA) 2022 yılında yayınladığı bir raporda , ısı pompalarının 2030 yılında Avrupa'nın binalarda ısınma için ihtiyaç duyduğu gaz talebini en az 21 milyar metreküp azaltacağı öngörülüyor.

Uluslararası Enerji Ajansı'nın (IEA) 2022 yılında yayınladığı rapor için lütden tıklayınız.


AB Yeşil Mutabakat hedefleri doğrultusunda, REPowerEU planı yenilenebilir enerji ve enerji verimliliğine ön yükleme yatırımları yapılmasını talep ediyor. Fosil yakıt ithalatını azaltmayı, binalarda mevcut ısı pompası dağıtım oranını iki katına çıkarmayı ve büyük bölge ısıtma ve soğutma şebekesi ısı pompalarının dağıtımını hızlandırmayı amaçlıyor. Sadece 2022'de 3 milyon ısı pompası ünitesinin kurulmasıyla, hedef 2027'ye kadar en az 10 milyon ek ısı pompası kurmaktır.

AB Yeşil Mutabakat hedefleri doğrultusunda, REPowerEU planı için lütfen tıklayınız.