Elektrik Donanımını Etiketleme ve Tanımlama

Elektrik Donanımını Etiketleme ve Tanımlama

Hüseyin Kale

Elektrik tesisatlarının; tasarım, uygulama ve işletme süreçlerinin doğru ve sağlıklı ilerleyebilmesi için elektrik donanımı, ilgili standartlara göre olmalıdır. İşletme süreçlerinde can ve mal güvenliğinin sağlanması için, her bir donanımın doğru etiketlenmesi gerekmektedir. Bunlara ek olarak kullanılan etiketler; açıklayıcı, anlaşılabilir ve elektrik devresinin başlangıç ve bitiş terminal bilgilerini gösterir olmalıdır. Bu yazıda , etiketleme ve tanımlamalar için hazırlanan EN ve IEC standartları ve Türkiye’de bu konuda yapılan yanlışlar üzerinde durulacaktır.

1. GÜNCEL REFERANS STANDARTLAR

Konu ile ilgili standartlar aşağıdadır. Bu standartlar, şartnamelere dahil edilerek uygulanması sağlanmalıdır.

TS EN 62491
Endüstriyel sistemler tesisler, teçhizat ve endüstri ürünleri - Kabloların ve damarların etiketlenmesi.

EN IEC 60445
İnsan-Makina arayüzü, işaretlemesi ve tanıtımı için temel ve güvenlik prensipleri - donanım bağlantı uçlarının, iletken sonlandırma düzenlerinin ve iletkenlerin tanıtımı

2. ETİKETLEME AMAÇ VE KURALLARI

•   Can ve mal güvenliğini sağlamak
•   Uygulama projeleri ve dökümantasyon arasında net bir köprü oluşturmak
•   Referans tanımlamalar yapılarak bağlantı bilgileri oluşturmak
•   Belirsizliklerin ortadan kaldırılması ve güvenli çalışmayı sağlamak
•   İşletme ve bakım ekiplerinin çalışmalarını doğru ve hızlı bir şekilde gerçekleştirmesi

2.1   Bağlantı Donanımlarının Etiketlenmesi

Bağlantı donanımlarının etiketlendirmesi yapılırken Tablo 1’de gösterildiği gibi çok damarlı kabloların, ayrı ayrı damarları ve terminalleri tanımlanmalıdır.

Şekil 1: Tek damarlı W23 ile çok damarlı W24 damarlarının etiketlenmesi TS EN 62491

Kablo Referans Tanımlaması	Damar Referansı	Terminal	Terminal	Etiketleme
W23		X1:4	X2:1	W23
W24	-1	X1:2	X2:2	W24.-1
	-2	X1:1	X2:4	W24-2

Tablo 1: Şekil 1’ deki bağlantılara göre oluşturulmuş tablo

Tablo 1’ den de anlaşılacağı üzere kablonun uçtan uca terminal bilgileri etikette yer almalıdır. Ülkemizdeki projelerde kablo kesiti gibi bilgiler etiketlere eklenmektedir. Bu durum örnekte de anlaşılacağı üzere standartlara göre hatalıdır gerekmemektedir. Kablo etiketlemenin genel kuralları aşağıdaki gibidir.

•   Her bir donanım ayrı satırlara yazılmalıdır.
•   Farklı donanım uygun bir işaretle ayrılmalıdır. Örn: (/)
•   Okunabilir yazı tipi ve kodlar kullanılmalıdır. Boşluklara dikkat edilmeli ve anlaşılabilir olmalıdır.

TS EN 62491’ de etiketleme yaparken 4 farklı yöntem tanımlanmaktadır. Bunlar:

1.   Local-end bağlantı etiketlemesi

Devrenin giriş terminali ve son terminalin etiketlendiği sistemdir. Tek taraflı referans gösterimine izin verir. Örneğin; Şekil 2’deki devre A1S1X1:2 olarak tanımlanabilir.

Şekil 2

2. Remote-end bağlantı etiketlemesi

Varış terminal bilgisinin giriş terminaline etiketlenmesidir. Local end bağlantıda hata yeri, işletme sorunlarını saptamak konusunda elverişlidir. Fakat düzeltmelerin doğru şekilde olması için bağlantı şeması olmalıdır. Örneğin; Şekil 3’deki devre A1S1X2:3 olarak tanımlanabilir.

Şekil 3

3. Both-end bağlantı etiketlemesi

Devredeki giriş ve varış terminal bilgilerinin her iki tarafa da etiketlenerek oluşturulmasıdır.

Şekil 4

4. Composite etiketleme

(X1:2 / W23 /L1 / X2:3)
Bağlantı terminali / Kablo Tanımı / Sinyal / Uç bağlantı

Şekil 5: Her iki terminalin de etiketlenlendiği birleşik yöntem TS EN 62491

Şekil 5’de uygulanan bileşik (composite) yöntemde her iki uç tanımlanarak meydana gelebilecek kaza ve riskler azaltılmıştır. Bu yöntem local-end, remote-end ve both-end yöntemlerinin kombinasyonlarına izin verir. Devre hakkında gerekli tüm bilgileri (başlangıç-varış terminalleri, faz sırası gibi) barındırdığı için tesisteki bakım ve işletmenin daha güvenli bir şekilde devamlılığı sağlanabilir.

Tablo 2: Hatların Iletkenlerin ve terminallerin TS EN IEC 60445’e göre renk ve sembollerle gösterimi

TS EN IEC 60445’te oluşturulan Tablo 2’de tanımlanan renk kodlarına göre devrenin koruyucu iletkeninin (PE, PEN, PEL, PEM) ve nötrünün anlaşılabilir sembol ve uygun renklerle belirtilmiş olması gereklidir. Dökümantasyon ve uygulama arasındaki tutarlılık için standart alfanümerik sembolleri önermektedir.

2.2 Elektriksel Donanımın (Cihazlarının) Etiketleri

Saha donanımları (motor, buat, dedektör, hoparlör vb.) TS EN 81346-2’deki tablo 2’deki kodlarla belirtilmelidir. Örneğin; Sahadaki herhangi bir motoru şu şekilde tanımlayabiliriz:

LSP / W1 / L1 / XD1

Şekil 6: Motor terminal etiketlemesine örnek

Fiziksel terminal tanımı, Şekil 6’de gösterildiği gibi harf kodları ile olabilir. Örneğin; koruma topraklaması için PE (bkz. TS EN IEC 60445). Renk kodlaması tercih edilmek istenirse, (bkz.TS EN IEC 60757).

TS EN 81346-2’de tüm teknik alanlardaki donanımların görev ve tanımlamaları ile ilgili harf kodları bulunabilir.

Şekil 7: 3 fazlı motor devresindeki etiketler TS EN IEC 60445

Motor gövdesinin topraklamasında kullanılan PE iletkenlerinin doğru etiketlemesi vurgulanmaktadır Şekil 7. Bu da uygulamadaki birçok güvenlik sorununun oluşmasına engel olacaktır.

Kaynaklar:
- TS EN IEC 60445
İnsan-Makina arayüzü, işaretlemesi ve tanıtımı için temel ve güvenlik prensipleri - donanım bağlantı uçlarının, iletken sonlandırma düzenlerinin ve iletkenlerin tanıtımı

- TS EN 62491
Endüstriyel sistemler tesisler, teçhizat ve endüstri ürünleri - Kabloların ve damarların etiketlenmesi.

- TS EN IEC 81346-2
Endüstriyel Sistemler, kurulum ve teçhizat ve endüstriyel ürünler - Yapılandırma prensipleri ve referans gösterimler - Bölüm 2: Sınıflar için nesne ve kodların sınıflandırılma

Paylaş: