ETİK
KÜLTÜR & SANAT
12. Kalkınma Planı Kapsamında Afet, Deprem İçerikleri
12. Kalkınma Planı Kapsamında Afet, Deprem İçerikleri
.png)
Sabri Günaydın
Sabri Günaydın
"12. Kalkınma Planı Elektrikli Teçhizat Çalışma Grubu'na " katılarak görev aldığımız, ETP Çalışma Grupları'mızın görüşlerini ve önerilerini sunduğumuz 12. Kalkınma Planı Resmi Gazete'nin 01.11.2023 tarihli mükerrer sayısında yayımlandı.
Yayımlanan 12. Kalkınma Planı (2024-2028) Kapsamındaki " Afet, Deprem " ile ilgili içerikler aşağıdadır.
BİRİNCİ BÖLÜM
PLAN ÖNCESİ DÖNEMDE DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE GELİŞMELER
2. Son dönemde küresel ve bölgesel düzeyde yaşanan jeopolitik gerilimler ve ekonomik dalgalanmalar, küresel tedarik zincirinde meydana gelen kırılmalar, Covid-19 salgını, afetler ile su, gıda ve enerji krizleri ülkemizin de kalkınma sürecini ve toplumsal refahını çeşitli açılardan etkileyerek yeni risk ve belirsizlikleri beraberinde getirirken değişen koşullara uyum sağlayan dinamik ve esnek planlama yaklaşımına olan ihtiyacı artırmıştır. Bu süreç aynı zamanda genç ve dinamik nüfusu ile enerji koridorları ve önemli yolların kavşağındaki stratejik konumu başta olmak üzere ülkemize potansiyelini daha etkin kullanabileceği önemli fırsatlar sunmaktadır.
4. On İkinci Kalkınma Planı “Türkiye Yüzyılında çevreye duyarlı, afetlere dayanıklı, ileri teknolojiye dayalı yüksek katma değer üreten, geliri adil paylaşan, istikrarlı, güçlü ve müreffeh bir Türkiye” vizyonuyla hazırlanmıştır. Bu vizyon doğrultusunda yeşil ve dijital dönüşümü odağa alan, sanayi sektörünün tarım ve hizmetler sektörleriyle bütünleşik olarak başat rol üstlendiği, ülkemizin dünya ticaretindeki konumunun güçlendiği, kaliteli finansman imkânlarının sağlandığı, azami istihdam oluşturan istikrarlı bir büyüme modeli uygulanacaktır.
7. On İkinci Kalkınma Planı; “istikrarlı büyüme, güçlü ekonomi”, “yeşil ve dijital dönüşümle rekabetçi üretim”, “nitelikli insan, güçlü aile, sağlıklı toplum”, “afetlere dirençli yaşam alanları, sürdürülebilir çevre” ve “adaleti esas alan demokratik iyi yönetişim” olmak üzere beş ana eksenden oluşmaktadır.
11. “Afetlere dirençli yaşam alanları, sürdürülebilir çevre” ekseni altında yerleşim yerlerinin ve toplumun afetlere karşı dirençliliğinin artırılması, çevrenin korunması, şehirlerde ve kırsal alanlarda yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ile bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılmasına yönelik politikalara yer verilmektedir.
Yeşil Dönüşüm
28. İklim değişikliği nedeniyle doğa kaynaklı afetlerin sıklığı ve şiddeti artış göstermektedir. Kuraklık, sel, orman yangınları ve aşırı hava olayları gibi afetler iklim değişikliğinin etkilerini daha da belirginleştirmektedir. İklim değişikliğinin yanı sıra artan nüfus, şehirleşme, ekonomik faaliyetler ile değişen ve çeşitlenen tüketim alışkanlıklarının çevre ve doğal kaynaklar üzerindeki baskısı artarak devam etmekte, koruma-kullanma dengesinin sağlanabilmesi için ulusal, bölgesel ve uluslararası ölçekteki çabalar yoğunlaşmaktadır.
60. Dünya nüfusunun üçte biri su stresi olan kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde yaşamaktadır. Gıda güvenliği, enerji arzı, ekosistemlerin su gereksinimi dikkate alındığında su miktarı ve kalitesinin yeterli olması sürdürülebilir kalkınma ve refah için son derece önemlidir. Dünyanın toplam su varlığının yüzde 1,2’sinden az olan erişilebilir tatlı su kaynakları kirlilik, kuraklık, iklim değişikliği, hızlı nüfus artışı, su kayıpları, sürdürülebilir olmayan aşırı kullanımlar gibi sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca taşkın ve sel gibi afetlere bağlı olarak kullanılmış suyun yeterince arıtılmadan alıcı ortama bırakılması gibi durumlar su döngüsüne olumsuz etki etmektedir. Bu durum dünya üzerinde milyonlarca insanın temiz suya erişimini engelleyerek veya güçleştirerek çok boyutlu sorunları derinleştirebilecektir.
Afet Risk Yönetiminde Etkinlik
93. Geçtiğimiz 20 yılda küresel düzeyde afet olaylarının sayısı, sıklığı ve yol açtığı zararların; hızlı ve plansız kentleşme, kentlerdeki nüfus yoğunluğu, çevresel bozulmalar ve iklim değişikliğinin de etkisiyle arttığı görülmektedir. Yaşanan afetler can kayıplarına, yaralanmalara ve maddi hasarlara neden olmaktadır. Bunun yanı sıra afetler üretimin durması, yatırım ihtiyacının artması, bütçe dengesinin bozulması, ekonomik büyümenin yavaşlaması, refahın azalması gibi sonuçlar doğurarak kalkınma süreçlerini sekteye uğratmaktadır.
94. Kalkınmanın sürdürülebilir olması için afet risklerinin anlaşılması, risk azaltıcı tedbirlerin alınması, çoklu tehlikelere karşı hazırlık kapasitesinin artırılması ve kırılganlıkların azaltılması önem taşımaktadır. Afet farkındalığının artırılması, imar planlarında çoklu afet tehlikelerinin dikkate alınması, binalar ile kritik alt ve üstyapıların dayanıklılığının artırılması, erken uyarı ve tahmin sistemleri ile afet sigortalarının yaygınlaştırılması risk azaltmaya yönelik tedbirler olarak öne çıkmaktadır.
95. 2015 yılında BM öncülüğünde kabul edilen Afet Riskini Azaltma için Sendai Çerçeve Belgesi afetlere karşı dirençli toplumların oluşturulması ve afet risklerinin azaltılmasına yönelik hedef ve öncelikleri belirlemekte ve küresel düzeyde afet risk azaltma politikalarına yön vermektedir.
Ailenin Korunması ve Güçlendirilmesinin Artan Önemi
99. Artan yaşam maliyetleri, tekrarlanan ekonomik krizler ve afetler, iletişim teknolojilerindeki gelişmeler, şehirleşme sorunları, aile kurumunu hedef alan tehditler ve artan bireyselleşme aile birliği, refahı ve yapısı üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır. Bu gelişmelere karşı milletlerin temel yapı taşı olan ailenin korunmasına ilişkin devletlerin sorumlulukları artmaktadır.
Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi
110. Kalkınmanın sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlarına dengeli şekilde odaklanan, ülkeler arasında ve ülke içinde eşitliğe ve adalete vurgu yapan ve “kimseyi geride bırakmamak” ilkesini benimseyen Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA), tüm ülkelerin kalkınma gündemlerinde belirleyici rol üstlenmiştir. Ancak Covid-19 küresel salgını, birbirini izleyen jeopolitik gerilimler,afetler, mülteci krizleri, ekonomik dalgalanmalar, yeterli finansmanın oluşturulamaması gibi küresel zorluklar amaçların arzu edilen düzeyde gerçekleştirilmesine imkân sağlamamıştır.
Küresel Gelişmelerin Türkiye Etkileşimi
112. Küresel belirsizlikler, jeopolitik gerilimler, iklim değişikliği ve afet kaynaklı riskler ve ticari korumacılık eğilimleri karşısında uluslararası işbirliği ve etkin politika koordinasyonuna duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır.Ülkemizin kalkınma dinamiklerine sağlıklı ve sürdürülebilir bir çerçeve oluşturmak üzere küresel salgın sonrasında artan jeopolitik gerginliklerin sürdüğü bu dönemde uluslararası düzeyde politika oluşturulmasında gözlenen aksaklıklara yönelik diplomasi kanallarını etkin kullanarak riskleri fırsata çevirebilmesi önem taşımaktadır. Türkiye, daha adil bir uluslararası düzen arayışı çerçevesinde bölgesinde ve dünyada barışın ve istikrarın güç kazanması, paylaşılan refahın artırılması ile artan eşitsizliklerle mücadele için destekleyici ve öncü bir şekilde uluslararası kurumlarda reform yapılması ve politika oluşturulmasında yapıcı bir rol üstlenmektedir.
147. Covid-19 küresel salgını, artan afetler ve fiyat artışlarına bağlı olarak yaşanan ekonomik şokların özellikle yoksul kesim üzerindeki etkisinin hafifletilmesi amacıyla başlatılan yeni gelir desteği programlarının yanı sıra sosyal yardım programlarının etkinliğinin ve doğrudan vergilerin payının artırılması gelir dağılımının iyileşmesine katkı sağlayacaktır.
150. Sağlık sisteminde yapılan reformlar sonucunda fiziki ve beşeri altyapının güçlendirilerek kaliteli sağlık hizmetlerine erişimin sağlandığı ülkemiz, Covid-19 küresel salgını sürecinde de başarılı bir sınav vermiştir. Oluşturulan kapasitenin bulaşıcı hastalıklar, sağlık şokları, afet ve acil durumlara hazırlık ve müdahale açısından güncel bir yeterlilikte olması sağlık sistemimizin gelişmiş pek çok ülkenin sağlık sisteminden olumlu ayrışmasını sağlamıştır. Diğer taraftan, nüfustaki yaşlanmanın da etkisiyle bulaşıcı olmayan hastalıkların hastalık yükü içerisindeki oranı ve sağlık sistemi üzerindeki mali yükü artmaktadır. Bu hastalıkların yanı sıra dengesiz beslenme, fiziksel aktivite eksikliği, tütün, alkol ve uyuşturucu madde kullanımına yönelik risk faktörleriyle mücadele ve koruyucu ve önleyici hizmetlerin güçlendirilmesi sağlık alanındaki temel öncelikler arasında yer almaktadır. Bunun yanında dijital sağlık hizmetlerinin ve biyoteknolojik ürünlerin sağlık sistemine entegrasyonu önemli politika alanları arasında bulunmaktadır.
153. İklim değişikliği ve afet kaynaklı riskler dikkate alınarak kentsel dirençliliğin artırılması giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacıyla refahın kapsayıcı bir şekilde geliştirilmesine, etkin hizmet sunumunun sağlanmasına ve kent kimliği ile aidiyetini dikkate alan planlama süreçlerine katılımı sağlamaya yönelik politikaların uygulanması önem arz etmektedir.
156. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerle birlikte afet risklerini azaltmaya yönelik yaklaşımlar toplumsal dirençlilik boyutunda yoğunlaşmış, bulunduğu coğrafyanın jeolojik özellikleri ve iklim değişikliğinin etkilerine maruz kalma düzeyi nedeniyle afetlere karşı duyarlı olan ülkemizde afet kaynaklı can ve mal kayıplarının en az seviyede tutulabilmesi için risk azaltmaya öncelik veren bütüncül bir afet yönetiminin uygulanması ihtiyacı öne çıkmıştır.
157. Afet sonrası müdahaleden afet öncesi risk yönetimine yönelen yeni yaklaşımlarla ülkemizde de afet tehlikelerini dikkate alan risk azaltımı konusuna ulusal politikalarda daha çok yer verilmektedir. Bu çerçevede beşeri, idari ve finansal kapasitenin geliştirilmesi ve afet yönetimi mevzuatının kapsamının güçlendirilmesi yönünde hızlı adımlar atılmaktadır.
2.2. DÜNYA EKONOMİSİNDE MAKROEKONOMİK GELİŞMELER VE BEKLENTİLER
167. Dünya ekonomisi son yıllarda, çok kutupluluk arayışlarının bir sonucu olarak uluslararası ticarette korumacılık eğilimleri ve Rusya-Ukrayna savaşı başta olmak üzere jeopolitik gerilimler ile Covid-19 gibi küresel salgın ve afetlerin yanı sıra iklim değişikliği kaynaklı sorunlar nedeniyle olağanüstü koşullar altında sınanmaktadır. Özellikle salgın, dünya ekonomisinde reel ve finansal bir çöküntü olasılığını gündeme getirmiş ve son bir asırlık dönemin en ciddi sağlık krizlerinden birine dönüşmüştür. Salgına karşı tüm ülkelerde zorunlu olarak uygulanan ekonomik ve sosyal kapanma önlemleri küresel üretim imkânlarını keskin bir biçimde sınırlamıştır. 2020 yılının ilk yarısında tedarik zincirlerinde görülen aksamalar ve kırılmalar, arz-talep dengesizlikleri, emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar, finansal piyasalarda güvenli limanlara olan yönelim ile risk iştahında yaşanan belirgin düşüşler, karar alıcıları yeni ve hızlı tedbirler geliştirmeye zorlamıştır.
3. PLAN ÖNCESİ DÖNEMDE TÜRKİYE’DE EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞMELER
205. Mevcut kaynakların daha etkin kullanımının sağlanması ve daha etkili projelere yönlendirilmesi için kamu yatırım projelerinin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi süreçlerini kapsayan kamu yatırım yönetim sürecinin güçlendirilmesi ihtiyacı devam etmektedir. Sabit sermaye stokundaki artışa paralel olarak eskiyen ve yıpranan varlıkların bakım-onarım ihtiyacı ve mevcut sermaye stokunun korunmasına dönük yatırım ihtiyaçları artmaktadır. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler, gerek hasarların giderilmesi gerek olası afetlere karşı daha dirençli altyapılara olan ihtiyacı artırması nedeniyle kamu yatırımlarına daha fazla kaynağın tahsisini zorunlu hale getirmiştir.
232. Plan döneminde toplumun özel politika gerektiren gruplarının güçlendirilmesine yönelik etkili politikalar geliştirilmiş, daha kapsayıcı bir sosyal güvenlik sistemi ile daha etkin ve yaygın sosyal yardım ve hizmet sistemi oluşturulmuştur. Covid-19 küresel salgını ve Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler başta olmak üzere yaşanan afetler doğrultusunda ihtiyaç sahibi ailelere ilave nakdi yardımlar yapılmıştır.
233. Plan döneminde yaşanan Covid-19 küresel salgını, yangın, deprem, sel gibi afetlerin toplumun değişik kesimleri üzerinde farklı etkileri ortaya çıkmış, özellikle çocuk ve gençlerin yaşamları derinden etkilenmiş, günlük rutinleri eğitimden sosyal yaşama kadar pek çok alanda önemli değişikliklere uğramıştır. Ülkemizin güçlü aile yapısı ve toplumsal dayanışma kültürü ile değişime uyum sağlamaya yönelik üretilen politikalar sonucunda afetlerin olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi sağlanmıştır. Çocukların aile ortamında büyüyerek ruhen ve bedenen sağlıklı bir biçimde yetişmeleri ve topluma dinamizm kazandıran nesiller oluşturmaları amacıyla program ve projeler yürütülmüş, çocukların ve gençlerin potansiyellerini gerçekleştirmeleri desteklenmiştir. Çocukların eşit ve sağlıklı koşullarda hayata başlamaları, erken yaşlardan itibaren nitelikli eğitim imkânlarına eşit fırsatlarda erişebilmeleri, sağlıklı bir şekilde beslenmeleri, barınmaları ve gelişmeleri için en uygun ortamın oluşturulması hedeflenmiştir.
236. Covid-19 küresel salgınının yanı sıra yaşanan afetler ve ekonomik dalgalanmalar toplumsal dayanıklılığı artırmada güçlü, planlı, koordineli ve sistemli sivil toplumun önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Sivil toplum sektöründe toplam çalışan sayısı 40 bine ulaşmış, toplam gelir ise 40 milyar TL’yi aşmıştır. Plan döneminde güçlü bir sivil toplum oluşturmaya yönelik aktif vatandaşlık bilincinin geliştirilmesi, gönüllülüğün yaygınlaştırılması, karar alma süreçlerine STK’ların etkin katılımının sağlanması, sivil toplum-kamu-özel sektör işbirliğinin artırılması ve sosyal diyalog ortamının geliştirilmesi ile STK’ların kurumsal, beşeri, finansal ve dijital kapasitelerinin güçlendirilmesine yönelik faaliyetler öne çıkmıştır. STK’ların dinamik ve esnek yapıları ile ulusal ve yerel düzeydeki ihtiyaç ve sorunlara cevap verebilme potansiyelinden daha fazla yararlanılması demokratik katılımın güçlenmesi, kamusal hizmetlerde verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi açısından önemini korumaktadır.
241. Yerel yönetimlerde stratejik planla kaynak tahsisi arasındaki uyumun artırılması, hizmet standardizasyonunu ve bu standartlara uyumun denetimini sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi, insan kaynağının uzmanlaşma düzeyi ve kapasitesinin artırılması, karar alma süreçlerinde vatandaşların katılım ve denetim rolünün güçlendirilmesi, afetlerle mücadele kapasitesinin geliştirilmesi, kent esenliği ve güvenliğinin güçlendirilmesi ve yerelde girişimciliğin desteklenmesi hususları önemini korumaktadır.
242. Plan döneminde Düzey-2 bölgelerinde öne çıkan sektörler desteklenmeye devam edilmiştir. 2021-2023 dönemini kapsayan Doğu Anadolu Projesi (DAP), Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP), Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ve Konya Ovası Projesi (KOP) kalkınma programları yürürlüğe konulmuştur. Cazibe Merkezleri Destek Programı’nın ve Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı’nın uygulanmasına devam edilmiştir. Şehirlerimizde afet tehlikesi ve riski altındaki alanlar ile yapıların sağlıklı ve güvenli yaşamayı esas alacak şekilde dönüşümünü sağlamak amacıyla kentsel dönüşüm çalışmalarına devam edilmiş, kentsel planlama ve hizmet sunumu alanında bilgi sistemlerinin kullanımının yaygınlaştırılması yönünde çalışmalar yürütülmüştür. Coğrafi veri altyapısının geliştirilmesi ve kadastro altyapısının modernizasyonu kapsamında önemli gelişmeler kaydedilmiştir.
244. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler sonrasında acil yıkılacak, yıkık, ağır hasarlı veya orta hasarlı kategorilerine giren toplam konut sayısı 680 bin olarak tespit edilmiş olup yaklaşık 2,4 milyon kişi doğrudan barınma sorunuyla karşı karşıya kalmıştır. Depremden zarar gören vatandaşlarımıza acil ve geçici barınma hizmeti sağlanmasının yanında yapılan planlama çerçevesinde kalıcı afet konutlarının yapımına ivedilikle başlanmış, yerleşme ve yapılaşmayı düzenleyen mevzuat değişiklikleri hayata geçirilmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM
UZUN VADELİ (2024-2053) GELİŞMENİN STRATEJİSİ VE ON İKİNCİ KALKINMA PLANININ (2024-2028) TEMEL AMAÇ VE İLKELERİ İLE HEDEF VE POLİTİKALARI
1. UZUN VADELİ (2024-2053) GELİŞMENİN STRATEJİSİ
256. 2053 dünyasında şehirleşmenin ve 10 milyon üzeri nüfusa sahip kentlerin artması beklenirken çevre dostu ve akıllı kentlerde ulaşım otonom araçlarla sağlanacak, gıda ihtiyacı susuz tarım, dikey tarım, topraksız tarım ve kent tarımı gibi uygulamalarla karşılanabilecektir. Teknolojik çözümler dünya nüfusunun temiz suya ve gıdaya erişim kısıtını büyük ölçüde ortadan kaldırabilecek, ayrıca yapay zekâ gibi teknolojilerin katkısıyla afetler ve salgın hastalıklarla etkin mücadele ve yapay organ gibi biyoteknolojik devrimlerle nüfusun ortalama yaşam süresinin uzaması söz konusu olacaktır.
257. 21’inci yüzyılın ortasında 10 milyara ulaşması beklenen dünya nüfusunun bölgesel dağılımı bugünkünden önemli ölçüde farklılaşacaktır. Mevcut öngörülere göre, Orta ve Güney Asya 2037 yılına kadar dünyanın en kalabalık bölgesi olacak, 2050 yılına kadarki dönemde küresel nüfus artışının yarısından fazlası Afrika’da gerçekleşerek Sahra-altı Afrika’nın nüfusu iki katına çıkacaktır. Bölge ve ülkeler arası demografik dengesizlikler işgücü arzını da baskılayacak, iklim değişikliği kaynaklı aşırı hava olayları ve doğal afetler ile jeopolitik gerginliklerin etkisiyle küresel ve bölgesel göç hareketleri hızlanabilecektir.
277. Doğu-Batı ve Kuzey-Güney akslarında önemli ticaret koridorları üzerinde yer alan ülkemiz, üretim ve pazar büyüklüğüyle birlikte tüm ulaştırma modlarında sahip olduğu önemli potansiyelini kullanarak 2053 hedeflerine küresel bir lojistik güç olarak ulaşacaktır. Güvenli, konforlu, entegre, afetlere dirençli, çevreci ve erişilebilir bir sistemle demiryolunun şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığındaki payının sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 6’nın üzerine çıkarılması, havayolu taşımacılığında hava kargo trafiğinin 7,2 milyon tona, havayoluyla taşınan yolcu sayısının yaklaşık 600 milyon yolcuya yükseltilmesi öngörülmektedir. Türkiye’nin dünya konteyner taşımacılığında önemli bir transit merkez olarak limanlarda elleçlenen toplam konteyner 49 milyon TEU seviyesine çıkarılacak ve Türk deniz ticaret filosu geliştirilerek dijitalleşme ve enerji verimliliği temelinde yeşil limanların sayısı artırılacaktır. Önümüzdeki otuz yıllık dönemde, karayolları elektrikli araçlar, akıllı ulaşım sistemleri ve otonom sistemlere uygun yeni akıllı yollarla daha da geliştirilecektir.
280. Ülkemiz 2053 yılında yapı stokunu ve kentsel altyapısını tamamen dönüştürerek afetlere karşı dirençli ve hazırlıklı hale gelmiş, iklim değişikliğinin etkilerine sağladığı uyum ve sürdürülebilir ekonomik, sosyal yapısıyla etkin afet yönetimi konusunda dünyada lider bir ülke haline gelecektir.
281. Kadim medeniyetimizin binlerce yıllık özgün değerlerini geleceğe taşıyan ve mimari anlayışla şekillenen şehirlerimiz iklim değişikliği ve afetlere karşı dirençli, akıllı enerji ve ulaşım altyapısıyla yeşil ve yenilikçi teknolojileri kullanan nitelikli ve kapsayıcı hizmetler sunan ve herkes için yaşam kalitesinin yükseldiği sürdürülebilir yerleşimler olacaktır. Güçlü sağlık ve eğitim altyapısı ve kültür mirasıyla 2053 yılında spor, sanat, bilim ve iş insanları için çekim merkezi haline gelmiş marka şehirleriyle dünya şehirleriyle yarışırken medeniyetimizin şehir kültürü, şuuru ve ruhu korunacaktır.
2. ON İKİNCİ KALKINMA PLANININ VİZYONU, TEMEL AMAÇ VE İLKELERİ
285. On İkinci Kalkınma Planının vizyonu; “Türkiye Yüzyılında çevreye duyarlı, afetlere dayanıklı, ileri teknolojiye dayalı yüksek katma değer üreten, geliri adil paylaşan, istikrarlı, güçlü ve müreffeh bir Türkiye”dir.
287. Bu çerçevede, Türkiye’nin yüksek gelir grubu ülkeler ile en yüksek insani gelişmişlik seviyesindeki ülkeler arasına girmesi hedefleri doğrultusunda Planda;
Hukukun üstünlüğü, demokrasi, temel hak ve hürriyetlerin güçlendirilmesi,
İyi yönetişim anlayışının pekiştirilmesi ve kurumsallaştırılması,
Ailenin, beşeri ve sosyal yapının güçlendirilmesi,
Afetlere dirençli yaşam alanları ve medeniyet temelli akıllı, sürdürülebilir şehirler,
Makroekonomide istikrar ve sürdürülebilirlik,
Her alanda yeşil ve dijital dönüşüm odaklı rekabetçilik,
Verimlilik temelli, sanayi ağırlıklı, ihracata dayalı nitelikli büyüme,
Aktif sanayi politikaları, imalat sanayiinde teknoloji odaklı yapısal dönüşüm, sektörel önceliklendirme,
Enerji ve gıdada arz güvenliği ve kendine yeterlilik,
Uluslararası işbirliklerinin ve stratejik ortaklıkların güçlendirilmesi
sağlanacaktır.
290. Ülkemizin ekonomik ve sosyal alanda sağlayacağı kazanımlardan azami ölçüde faydalanılarak, afetler başta olmak üzere risklere karşı dirençli yaşam alanları ve sürdürülebilir çevre öncelikli alanlar olacaktır. Plan döneminde afetlere karşı dirençli yaşam alanları ve kentsel dönüşüm ile temel altyapı hizmetlerine sahip konuta erişim sağlanacak, çevre ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı esas alınacaktır. Yaşam kalitesi yüksek kırsal kesim ve daha yaşanabilir ve değer üreten şehirler ile bölgesel gelişmişlik düzeylerinde yakınsama sağlanarak toplumsal refah yaygınlaştırılacaktır.
3. PLANIN HEDEFLERİ VE POLİTİKALARI
3.1. İSTİKRARLI BÜYÜME, GÜÇLÜ EKONOMİ
295. Maliye politikası, mali disiplini esas alan, israfı engelleyen bir yaklaşımla yürütülerek enflasyonla mücadelede para politikasını destekleyecektir. Salgın ve afet gibi acil durumların getirdiği mali yüklerin dışında, bütçe gelir-gider dengesinin sağlıklı bir yapıda sürdürülmesi sağlanacaktır.
3.1.1. Makroekonomik Politika Çerçevesi
330. Kamu yatırımlarının tahsisinde başta deprem olmak üzere afetlerden etkilenen bölgelere ve yeşil ve dijital dönüşümün sağlanmasına yönelik alanlara öncelik verilecek, fiziki ve sosyal sermaye yatırımları özel kesim yatırımlarını tamamlayıcı bir şekilde geliştirilecektir.
3.1.6. Maliye Politikası
b. Kamu Maliyesinin Temel Çerçevesi
390. Afet sonrası iyileştirmeye ve risklerin azaltılmasına yönelik harcamalar hariç kamu açığı, mali konsolidasyon uygulamalarıyla kontrol altında tutularak kamu mali göstergelerinde iyileşme sağlanacaktır. Mali disiplin, Plan döneminde makroekonomik istikrarın önemli bir çıpası olmaya devam edecektir.
3.2.1. İmalat Sanayii
b. Politika ve Tedbirler
430.4. Deprem başta olmak üzere afetlere karşı dirençli sanayi bölge ve tesisleri oluşturulacak, mevcut bölge ve tesislerde dirençliliğin artırılmasına yönelik faaliyetler yürütülecektir.
3.2.1.1.2. İlaç ve Tıbbi Cihaz
b. Politika ve Tedbirler
441.11. Olası afet ve salgın durumlarında sağlık hizmetinin sürdürülebilirliğini temin etmek amacıyla yerli üretimi devam ettirebilmek üzere ilaç ve tıbbi cihaz üretim tesisleri için gerekli önlemler alınacaktır.
3.2.1.1.5. Elektrikli Teçhizat
b. Politika ve Tedbirler
462.3. Türkiye Elektrik İletim Sistemleri ve İletişim Tesisleri Deprem Yönetmeliğinin sektör ihtiyaçları çerçevesinde bütüncül bir şekilde incelenerek güncellenmesi sağlanacaktır.
463. Elektrik altyapısının deprem dirençliliği artırılacaktır.
3.2.1.2. Diğer İmalat Sanayii Sektörleri
3.2.1.2.1. Tekstil-Giyim-Deri Sanayii
480. Teknik tekstil üretim metotlarının teknoloji seviyesi artırılacak, teknik tekstil standardının oluşturulması ve kullanılması sağlanacak, teknik tekstil ve kompozit malzemelerin yeni binalarda ve mevcut binaların depreme karşı güçlendirmesinde kullanımı yaygınlaştırılacaktır.
482. Yerli hammadde ve ara girdilerin üretiminin ve kullanımının artırılması, enerji maliyetlerinin düşürülmesi, yerli üretim teknolojisinin genişletilmesi sağlanacaktır.
3.2.1.2.3. Ana Metal Sanayii
483. Ana metal sanayiinde atıl kapasiteye yol açmadan katma değeri yüksek ürün çeşitliliğinin artırılması, girdi tedarikinin güvence altına alınması, yeşil üretime uyum çalışmalarının ve ileri teknoloji odaklı yatırımların gerçekleştirilmesi, sektörün ihracatının artırılması, ihraç pazarlarının çeşitlendirilmesi ve uluslararası piyasalarla adil rekabet şartlarının oluşmasına katkı sağlanması temel amaçtır.
484. Standart dışı, kalitesiz ürün ithalatının engellenmesi, yerli sanayinin ihtiyacı olan ve ülkemizde üretimi bulunmayan ana metal sanayi ürünlerinin üretilebilmesi sağlanacaktır.
485. Çelik ve alüminyum üretim tesislerinin demiryolu entegrasyonuna, sektör atıklarının ekonomiye kazandırılmasına, bakır ve alüminyum metalin arz güvenliğine ilişkin çalışmalar yapılacaktır.
3.2.1.2.4. Mobilya Sanayii
486. Mobilya sanayiinde çevre dostu mobilyaların üretiminin ve kullanımının, artırılmış gerçeklik ve e-ticaret uygulamalarının yaygınlaştırılması, yenilikçi tasarımlar, üretim yöntemleri ve markalaşma ile katma değerin ve ihracatın artırılması sağlanacaktır.
3.2.2. Öncelikli Gelişme Alanları
3.2.2.1. Tarım ve Gıda
b. Politika ve Tedbirler
500.2. Ormanların afetler, kuraklık ve çölleşmeyle mücadele edilmesi, biyoçeşitliliğin ve su kaynaklarının korunması, ekosistem hizmetlerinin geliştirilmesi ve arazi tahribatının dengelenmesi konuları ile sağlık, gıda, turizm ve enerji sektörlerine katkısı artırılacaktır.
3.2.3. Sektörel Politikalar
3.2.3.1. Kamu Yatırım Politikaları
a. Amaç
530. Kamu yatırımlarıyla ekonominin rekabetçiliğinin ve verimliliğinin artırılması, kamu hizmetlerinin daha etkin sunulması yoluyla toplumun tüm kesimlerinin yaşam standartlarının iyileştirilmesi ve refahının yükseltilmesi, çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması, dijital dönüşümün desteklenmesi, bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması, özel sektör yatırımlarının ihtiyaç duyduğu altyapının temin edilmesi ile afetlere ve küresel risklere karşı dayanıklılığın artırılması temel amaçtır.
531.4. Afetlere ve olası risklere karşı dayanıklılığın artırılmasını sağlayacak yatırımlar, planlı sanayi alanlarına ilişkin yatırımlar ile çevre, teknolojik araştırma, BİT ile demiryolu ve denizyolu ulaştırma sektörlerindeki yatırımlara öncelik verilecektir.
531.4. Afetlere ve olası risklere karşı dayanıklılığın artırılmasını sağlayacak yatırımlar, planlı sanayi alanlarına
3.2.3.2. İş ve Yatırım Ortamı
b. Politika ve Tedbirler
542.4. Sanayi, teknoloji ve Ar-Ge faaliyetleri ile turizm ve tarımsal üretimi kapsayacak şekilde ulusal ve yerel afet dayanıklılık stratejileri oluşturulacaktır.
3.2.3.4. Girişimcilik ve KOBİ’ler
b. Politika ve Tedbirler
561.7. KOBİ’leri olası afet ve salgınlara karşı bilgilendirmek ve korumak amacıyla bire bir KOBİ eğitimleri, danışmanlık ve bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
3.2.3.6. Bilgi ve İletişim Teknolojileri
b. Politika ve Tedbirler
577.4. Afetlerden etkilenen bölgelerde yeni şehir planlarına uygun telekomünikasyon altyapısının hızla kurulması desteklenecektir.
577.5. Olası afet durumlarında kesintisiz iletişime imkân verecek şekilde elektronik haberleşme hizmetlerinin sunulmasına ilişkin çalışmalar yürütülecektir.
3.2.3.8. Lojistik ve Ulaştırma
b. Politika ve Tedbirler
605. Afete dirençli ulaştırma altyapısının tesis edilmesine yönelik mevzuat düzenlemeleri ve altyapı çalışmaları tamamlanacaktır.
605.1. Ulaştırma altyapı projeleri için projenin gerçekleştirileceği bölgenin afet riskine göre farklılaştırılmış tasarım esasları belirlenecektir.
605.2. Deprem riski yüksek bölgeler başta olmak üzere afetlere dirençli bir kentsel planlamanın oluşturulabilmesi için ulaştırma planlarının şehirlerin mekânsal kurgusuna yönelik kararlarla uyumlu şekilde yapılması sağlanacaktır.
605.3. İller özelinde acil ulaşım ve tahliye yollarına ait tasarım standartları tespit edilecek, afet durumunda bölgeye acil erişim planları belirlenecektir.
605.4. Şehir içi ve şehirlerarası ulaşım tesisleri ve altyapıları afetlere karşı güvenli hale getirmek için risk analizleri yapılarak ihtiyaç duyulan güçlendirme ve tadilat projeleri tamamlanacaktır.
605.5. Havalimanları ve limanlara yakın yük ve lojistik merkezlerin afet lojistik merkezleri olarak da kullanılması sağlanacaktır.
605.6. İklim değişikliği ve doğal afetlerin demiryolu ulaşımında yaratacağı etkilerin azaltılması amacıyla altyapı bilgi sistemi geliştirilecektir.
3.3.1. Eğitim
b. Politika ve Tedbirler
671. Eğitim mekânlarının kalitesi artırılarak teknolojiye, çevreye ve sosyal yaşama uyumlu, güvenli, afetlere dirençli, estetik ve erişilebilir olması sağlanacaktır.
3.3.3. Sağlık
b. Politika ve Tedbirler
708. Bulaşıcı hastalıklara, ani sağlık şoklarına, afet ve acil durumlara hazırlık ve müdahale kapasitesi güçlendirilecektir.
708.4. Küresel salgın ve afet gibi olağanüstü durumlarda sağlık hizmet sunucularının rol ve sorumluluklarını içeren yol haritaları belirlenecek, malzeme ve personel akışına ilişkin planlamalar etkin bir şekilde yapılacaktır.
711.6. Olası afet durumlarında kesintisiz sağlık hizmeti sunumu sağlanabilmesi amacıyla sağlık tesislerinin afetlere karşı dayanıklılığı artırılacaktır.
3.3.4. Aile
b. Politika ve Tedbirler
724. Afet ve kriz dönemlerinde ailelerin ekonomik, sosyal ve psikolojik olarak güçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır.
724.2. Afet ve kriz dönemlerinde ailelerin karşılaştığı sorunlara yönelik araştırmalar yapılarak hizmet modelleri çeşitlendirilecektir.
3.3.5. Kadın
b. Politika ve Tedbirler
728.5. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden etkilenen kadın üretici ve girişimcilerin hayata yeniden katılmalarını ve tutunmalarını sağlamak için üretimin, yenilikçi teknolojilerin, işbirliğinin, psikolojik güçlenmenin de içinde olduğu program ve projeler hayata geçirilecektir.
3.3.6. Çocuk
b. Politika ve Tedbirler
733.4. Kırsal bölgelerdekilerin yanı sıra afetler nedeniyle barınma sorunu yaşayan çocuklar için eğitim, kültür, spor faaliyetleri ile koruyucu ve önleyici hizmetlere erişimi artırmaya ve fırsat eşitliğini sağlamaya yönelik çalışmalar yapılacaktır.
744. Afet durumlarında çocukların maruz kalacağı olumsuzlukların giderilmesine ve haklarının korunmasına yönelik projelerle afet öncesi bilinçlendirme ve afetlere hazırlıklı olma çalışmaları yaygınlaştırılacaktır.
3.3.9. Sosyal Hizmetler, Sosyal Yardımlar ve Yoksullukla Mücadele
b. Politika ve Tedbirler
774. Sosyal yardım ve hizmetler altyapısı, afetler gibi olağanüstü durumlara hazırlıklı olma doğrultusunda güçlendirilecek ve kurumlar arası koordinasyon artırılacaktır.
774.1. Öncelikle yoksullar, kadınlar, çocuklar, engelliler ve yaşlılar olmak üzere nüfusun tümünün afetler ile ekonomik, sosyal ve çevre sorunları gibi durumlar için dirençleri artırılacaktır.
3.3.11. Kültür ve Sanat
b. Politika ve Tedbirler
780. Yurt içi ve yurt dışındaki kültür mirasımız; toplumun kültür, tarih ve estetik bilincini geliştirecek, kültür turizmine katkı sağlayacak ve afet riskini dikkate alacak şekilde korunacak, taşınmaz vakıf kültür varlıklarına vakfiye şartları doğrultusunda işlevsellik kazandırılacaktır.
792. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerin meydana getirdiği tahribatın giderilmesi çalışmalarında yerleşik kültürü yaşatan nüfusun ikametlerine dönmesi, tarihi ve kültürel dokunun bütüncül olarak ihya edilmesi ve tarihi dokunun bulunduğu eski kent bölgeleriyle yeni kent yerleşimleri arasındaki ilişkinin güçlendirilerek devam ettirilmesi sağlanacaktır.
792.5. Deprem riski olanlar öncelikli olmak üzere tüm illerdeki kültür varlıklarının belgeleme çalışmaları tamamlanacak ve afet durumlarında meydana gelebilecek hasarın sağlıklı ve aslına uygun bir şekilde giderilmesi için proje kayıtları oluşturulacaktır.
3.3.13. Nüfus ve Yaşlanma
b. Politika ve Tedbirler
813. Afet ve acil durumlarda yaşlıların korunmasına yönelik tedbirler alınacaktır.
3.4. AFETLERE DİRENÇLİ YAŞAM ALANLARI, SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE
822. Sanayileşme süreciyle fosil yakıt kullanımı kaynaklı giderek artan sera gazı emisyonları nedeniyle küresel sıcaklıklar ortalama 1°C artmıştır. Küresel ısınma eğilimlerinin benzer şekilde devam etmesi durumunda 21. yüzyılın sonuna doğru büyük ölçekli ve geri dönüşü olmayan çevresel hasarların gerçekleşmesi, ekonomilerin ve refahın bu durumdan olumsuz etkilenmesi beklenmektedir. Hızlı ve plansız kentleşme, nüfus artışı, değişen üretim ve tüketim alışkanlıkları, çevre kalitesini olumsuz yönde etkileyen kirleticilerin artması gibi unsurlar çevresel bozulmalara ve biyolojik çeşitlilik kaybına neden olmaktadır. Bu unsurlar afetlerin sıklığı ve etkilerinin boyutlarını da artırmaktadır.
823. Aktif fay hatlarının üzerinde bulunan ülkemiz başta yüksek şiddetli depremler olmak üzere coğrafi konumundan dolayı tarih boyunca farklı afet tehlikelerine daha fazla maruz kalmıştır. Dolayısıyla, yaşam alanlarının dirençliliğinin sağlanması için mekânsal planlamada, altyapı inşası ve konut üretiminde afet risklerinin dikkate alınması önem kazanmaktadır.
824. Afet öncesinde riskleri azaltma ve afetlere hazırlıklı olma, afet esnasında etkin müdahaleyle kayıp ve zararları en aza indirme ve afet sonrasında ihya ve daha iyisini yeniden inşa faaliyetlerini içeren bütüncül bir afet yönetimi yaklaşımı benimsenmektedir.
827. İklim değişikliği ve afet riskleri dikkate alınarak dirençli yaşam alanlarının da oluşturulmasını teminen bölgelerin potansiyellerinin harekete geçirilmesiyle bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının azaltılması ulusal kalkınmanın önemli unsurlarından birini oluşturmaktadır. Bölge dinamikleri dikkate alınarak ekonomik ve sosyal gelişimin sağlanması yönünde yatırımların gerçekleştirilmesi ve desteklerin sunulmasına ağırlık verilmektedir. Kırsal nüfusun refahının ve yaşam kalitesinin artırılması da dengeli ve kapsayıcı kalkınma itibarıyla öne çıkmaktadır.
3.4.1. Afet Yönetimi
a. Amaç
828. Yerleşim yerlerinin ve toplumun afetlere karşı dirençliliğinin artırılması, afet risk ve zararlarının azaltılarak can ve mal kayıplarının asgari düzeye indirilmesi, afet yönetiminin tüm süreçlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi, toplumun ve tüm kuruluşların afet farkındalığının artırılması temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
829. Ülke genelinde, bölgelerin sosyoekonomik ve fiziksel özellikleri dikkate alınarak tüm afet tehlike türlerine göre önceliklendirme yapılacak, afet risk ve zararlarını azaltıcı çalışmalar yürütülecektir.
829.1. Tüm yerleşim yerlerine ve afet tehlikelerine yönelik risk analizleri yapılarak afet risk haritalarının hazırlanmasına ilişkin çalışmalar tamamlanacaktır.
829.2. Afet tehlike ve riskleri mekânsal planlama aşamasında öncelikli olarak dikkate alınacak ve uygulamaların iyileştirilmesi için denetim ve yaptırım mekanizmaları güçlendirilecektir.
829.3. Afet riski yüksek alanlar öncelikli olmak üzere afet risklerinin belirlenmesine yönelik mikro bölgeleme çalışmaları yapılacak ve imar planlaması süreçlerinde afet risklerinin dikkate alınması için mevzuat güncellenecektir.
830. Afet yönetimi mevzuat ile beşeri, kurumsal ve teknik kapasite açısından güçlendirilecektir.
830.1. Afetlerle ilgili mevzuat bilimsel, teknik normlara ve uluslararası standartlara uygun olarak bütüncül bir yaklaşımla güncellenecek ve bütünleşik bir afet yönetimi sağlanacaktır.
830.2. Afet risklerinin belirlenmesi, değerlendirilmesi, azaltılmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi ve denetlenmesi ile afet esnasında ve sonrasında yapılan müdahale çalışmalarının etkinliğinin artırılması için kurumların uzmanlık alanları dikkate alınarak yetki ve sorumluluklar yeniden düzenlenecek, kurumlar arası koordinasyon güçlendirilecektir.
830.3. “Türkiye Afet Yönetimi Strateji Belgesi” hazırlanacaktır.
830.4. “İl Afet Risk Azaltma Planları (İRAP)” izlenerek güncelleme çalışmaları yürütülecektir.
830.5. “Türkiye Afet Risklerinin Azaltılması Platformu”nun etkinliği artırılarak karar alma mekanizması aktif hale getirilecektir.
830.6. Afet yönetimi alanında uluslararası işbirlikleri artırılacaktır.
830.7. Afet yönetiminden sorumlu merkezi ve yerel birimlerin teknik ve idari kapasitelerinin güçlendirilmesi çalışmaları yapılarak teknik personele deprem yönetmelikleri ve afet yönetimi konusunda düzenli eğitimler verilecektir.
831. Afet yönetiminde etkinliği artırmak üzere veri üretimi ve kurumlar arası paylaşımı iyileştirilerek afet yönetimi bilişim altyapısı ve karar destek sistemleri geliştirilmeye devam edilecektir.
831.1. Afetlere ilişkin veriler yeterli detayda üretilecek, bütünleşik afet yönetiminin tüm aşamalarına ilişkin planlamalarda kullanılacaktır.
831.2. Afet tehlike türlerine göre ülke ve bölge ölçeğinde bütünleşik erken uyarı ve tahmin sistemleri kurulacak, erken uyarı amaçlı veri analizini, afetlerin izlenmesini, komuta ve sevkiyatı sağlamak üzere yeni teknolojik imkânlardan faydalanılacaktır.
831.3. Afet anında tüm kaynakları etkin bir şekilde yönetebilen ve coğrafi bilgi sistemi temelli karar destek mekanizması geliştirilecek ve güncelliği sağlanacaktır.
831.4. Uzaktan algılama ve görüntüleme sistemlerinin afet tehlike ve risk azaltma çalışmalarında etkin kullanımı sağlanacaktır.
831.5. Afetlere hazırlık ve afet sonrası müdahalede kritik önemi haiz yapı türleri izlenerek gerekli önlemlerin alınması sağlanacak, yapı sağlığı izleme sistemlerinin kurulumu ülke genelinde yaygınlaştırılacaktır.
832. Mevcut ve yeni yapılacak olan tüm alt ve üst yapıların afetlere karşı dirençliliği sağlanacaktır.
832.1. Ulusal ölçekte kritik altyapı ve üst yapılar türlerine göre sınıflandırılarak çoklu afet tehlikelerine göre risk değerlendirmesi yapılacak ve gerekli olanlar güçlendirilecektir.
832.2. Afetlere dayanıklı yapılaşmaya yönelik mevzuat gözden geçirilecek, yeni yapılan tüm alt ve üst yapılarda çoklu afet tehlikeleri dikkate alınacaktır.
832.3. Altyapıların çoklu afet tehlikelerine karşı korunması için düzenli bakım ve onarımı yapılacaktır.
832.4. Eğitim ve sağlık başta olmak üzere kamu hizmetlerinin sunulduğu yapıların afet ve olağanüstü durumlara karşı hazırlık durumu güçlendirilecektir.
833. İklim değişikliğiyle ilgili afet tehlikelerine karşı toplumsal dirençlilik artırılarak uyum kapasitesi güçlendirilecektir.
833.5. İklim değişikliğinden kaynaklanan afet tehlikeleri ve önlemlerine ilişkin kamu kurumlarına yönelik bölgesel düzeyde farklılaştırılmış kılavuzlar hazırlanacaktır.
833.7. Afet risklerinin azaltılması kapsamında doğa temelli çözümler ve yeşil altyapı imkânları değerlendirilecek ve azami ölçüde kullanılacaktır.
834. Afet ve acil durumlara müdahale kapasitesi artırılarak her türlü afete ve acil duruma hızlı, etkili ve kapsamlı bir müdahale yapılması sağlanacaktır.
834.1. Afet sırasında aksamadan hizmet verebilecek kesintisiz güvenli haberleşme sistemi oluşturulması amacıyla 81 ilde sayısal telsiz altyapısının kurulumu tamamlanacaktır.
834.2. Afet sonrası ihtiyaç duyulan malzeme, ekipman ve araçların tedariki yapılarak lojistik depolarda hazır bulundurulması sağlanacaktır.
834.3. Afet ve acil durumlardan etkilenenlerin tehlikeli bölgeden uzaklaştırılarak güvenli bir şekilde nakledilebilecekleri toplanma alanları belirlenecek ve bu alanların sayıları artırılacaktır.
834.4. Afet ve acil durum sonrasında ihtiyaç duyulabilecek geçici barınmaya ilişkin standartlar geliştirilecektir.
834.5. Her türlü ölçekteki afet ve acil durumlara müdahale ekiplerinin becerilerini test etmek, kabiliyetleri geliştirmek, müdahale planlarının uygulanabilirliğini ölçmek ve gerekli iyileştirmeleri yapmak amacıyla tatbikatlar gerçekleştirilecektir.
835. Afet sonrasında yapılacak iyileştirme çalışmaları için kapasite güçlendirilecektir.
835.1. Belirlenen çoklu afet senaryolarına göre olası afetlerden etkilenenlerin ve afet bölgesindeki ekonomik ve sosyal hayatın iyileştirilmesi için yapılacak çalışmalara yönelik “Türkiye Afet Sonrası İyileştirme Planı” tamamlanacaktır.
835.2. Afet tehlike ve riski yüksek olan yerler için yerel düzeyde yürütülecek faaliyetleri planlamaya, izlemeye ve değerlendirmeye yönelik “Türkiye Afet Sonrası İyileştirme Planı-Uygulama Planı” hazırlanacaktır.
835.3. Afet sonrasında faaliyetlerin kesintiye uğramadan veya en kısa sürede yeniden yürütülmesi amacıyla kamu ve özel sektör için iş sürekliliği planları hazırlanacaktır.
836. Afet risk aktarım yöntemleri ve finansman imkânları geliştirilecektir.
836.1. Afet risklerinin azaltılmasına yönelik finansal ve mali araçlar çeşitlendirilerek geliştirilecektir.
836.2. Tüm afet tehlikelerini kapsayacak zorunlu afet sigorta mekanizması geliştirilerek yaygınlaştırılacak, afet sigortası beyanı ve ödemesinin etkin takibi sağlanacaktır.
836.3. Afet yönetimiyle bağlantılı sermaye piyasası ürünlerinin yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilecektir.
837. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerin etkilerinin giderilmesi için iyileştirme çalışmaları sürdürülecektir.
837.1. Yeniden yapılanma çalışmaları kapsamında deprem bölgesindeki altyapıların afetlere karşı dayanıklılığı artırılacak, bölgenin sağlıklı ve dirençli dokusunun oluşmasına katkı sağlanırken aynı zamanda yeniden imar çalışmaları çerçevesinde yeşil dönüşümü teşvik edecek ve enerji verimliliğini artıracak yatırımlar desteklenecektir.
837.2. Deprem bölgesindeki altyapıların afetlere karşı dayanıklılığı artırılarak iyileştirilmesi için ayrılan finansman kaynakları çeşitlendirilecektir.
837.3. Deprem hasarlarının telafisi amacıyla yürütülecek projelere öncelik verilecektir.
838. Olası bir deprem sonrasında can ve mal kaybının en az seviyede tutulabilmesi için Marmara bölgesinde gerekli risk azaltma çalışmalarına devam edilecektir.
838.1. Marmara bölgesindeki kritik altyapı tesislerinin afetlere karşı dayanıklılığı artırılacaktır.
838.2. Marmara bölgesinde afet ve acil durumlarda kullanılması planlanan geçici barınma alanlarının kapasitelerinin artırılması ve gerekli sosyal donatılarının tamamlanması sağlanacaktır.
838.3. Marmara bölgesinde yer alan kültür ve tabiat varlıklarının afetlere karşı dayanıklı hale getirilmesi sağlanacaktır.
839. Afet ve acil durumlara ilişkin toplumsal farkındalık artırılacak ve gönüllülük sistemi geliştirilecektir.
839.1. Afet ve acil durumlara karşı ülke genelinde toplumsal bilinçlendirme çalışmaları yapılarak farkındalığın artırılması sağlanacaktır.
839.2. “AFAD Gönüllülük Sistemi”nin geliştirilmesi ve gönüllü niteliğinin artırılması sağlanacaktır.
839.3. Eğitimin tüm kademelerinde afet farkındalığının artırılmasına ilişkin çalışmalar yürütülecektir.
840. Afet risklerinin azaltılması ve afet sonrası müdahalenin daha hızlı ve etkin yapılmasını sağlayacak yeni teknik ve teknolojilerin geliştirilmesine yönelik Ar-Ge çalışmaları artırılacaktır.
840.1. Afet yönetimiyle ilgili teknolojilerin geliştirilmesine yönelik Ar-Ge çalışmaları gerçekleştirilecektir.
841. Afet yönetiminde engelli, yaşlı, kadın ve çocukların farklılaşan ihtiyaçları dikkate alınacaktır.
841.1. Engelli, yaşlı, kadın ve çocuklar ile yakınlarına yönelik farklı afet durumlarında afet öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılması gerekenlere ilişkin detaylı rehberler hazırlanacak ve eğitimler verilecektir.
.png)
3.4.2. Kentsel Dönüşüm
a. Amaç
842. Afet tehlikesi ve riski altındaki alanlar ile bu alanların dışındaki riskli yapıların sağlıklı ve güvenli yaşamayı esas alacak şekilde dönüştürülmesine yönelik uygulamaları etkinleştirmek ve yaygınlaştırmak temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
844. Kentsel dönüşüm alanlarının önceliklendirilmesine ilişkin afet ve iklim tehlikeleri, toplumsal ve ekonomik güçlükler, yapı stoku niteliği ve risk analizlerini dikkate alan bir değerlendirme sistemi geliştirilecektir.
844.2. Yapı stoku ve kentsel altyapı niteliği, can ve mal kaybı açısından afet risk durumu, etkilenen nüfus büyüklüğü, toplumsal güçlükler, finansman gereksinimi gibi faktörleri esas alan değerlendirme sistemi geliştirilerek öncelikli dönüşüm alanları belirlenecektir.
846. Kentsel dönüşüm projeleriyle, sosyal yapının ihtiyaçlarına ve sürdürülebilir şehirleşme özelliklerine uygun ve afetlere karşı dirençli yerleşim alanları oluşturulacaktır.
3.4.3. Şehirleşme
a. Amaç
850. İklim değişikliği ve afetlere karşı dirençli, tarihi ve kültürel birikimiyle uyumlu nitelikli yerleşim alanlarına sahip, herkes için erişilebilir kentsel hizmetler sunulan, yaşam kalitesi yüksek, yeşil ve dijital teknolojilere dayalı akıllı, güvenli, sürdürülebilir şehir ve yerleşimler oluşturmak temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
851. Şehirlerin planlamasında iklim değişikliği ve afetlere karşı dirençliliğin sağlanması, coğrafi özellikler ile kültürel ve doğal değerlerin gözetilmesi esas alınacak, başta yeşil alanlar olmak üzere kamusal alanların erişilebilirlik ve kapsayıcılık ilkesi çerçevesinde oluşturulması ve korunması sağlanacaktır.
851.2. Mekânsal planların yapımında afet tehlike ve riskleri ile dirençliliğe yönelik analizlerin yapılmasında kullanılacak veri ve bilgi sistemi altyapısı geliştirilecektir.
855. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden etkilenen şehirler tarihi, sosyal ve kültürel dokuları gözetilerek iklim dostu, afete dirençli ve yaşam kalitesini yükselten bir şehircilik anlayışıyla yeniden inşa edilecektir.
860.2. Kent sorunlarına yönelik yaygınlaştırılabilir yenilikçi çözümlerin geliştirilmesi için kentsel hizmetlerde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı artırılacak, özellikle afete dirençli şehirleşmenin sağlanmasına yönelik mekânsal analiz altyapısı güçlendirilerek Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi geliştirilecektir.
3.4.4. Konut
b. Politika ve Tedbirler
862.2. Kamu konutlarının yapımı, onarımı ve güçlendirilmesinde afet bölgelerindeki projelere öncelik verilecektir.
862.3. Afetler sonrasında acil barınma ihtiyacını ivedilikle karşılamak için gerçekleştirilen ve imar mevzuatını değiştiren düzenlemeler, sürdürülebilir konut çevresi, uygulamada etkinlik, afetlere karşı risk azaltma ve dirençlilik, eskisinden daha sağlam inşa prensipleri doğrultusunda yeniden gözden geçirilecektir.
863. Afetler sonucunda ortaya çıkan konut ihtiyacının karşılanmasında bütüncül, adil, maliyet etkin, şeffaflığı ve hesap verebilirliği esas alan çözümler geliştirilecektir.
863.1. Afetlerden etkilenenlere temel insani ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri, güvenli, ulaşılabilir, afetlere karşı dayanıklı ve asgari hayati hizmetleri içeren afet konutları bütüncül bir planlama dâhilinde inşa edilecektir.
863.2. Afet konutlarının yapımında afetzedelerin barınma ihtiyacını en kısa zamanda karşılayacak şekilde hak sahipliği, geri ödeme ve finansman yöntemleri ile ilgili mevzuat yeniden ele alınacaktır.
863.3. Afetzedelerin barınma ihtiyacının karşılanmasında standart, işlem sürelerini kısaltan, afetten etkilenme ve konut sahipliğini hakkaniyete uygun şekilde dikkate alan modeller ve süreçler geliştirilecektir.
863.4. Afet konutlarının sosyal standartlara uygun büyüklükte, köy ve kent yerleşimlerindeki ihtiyaçlara uygun tasarımlarla üretilmesi sağlanacaktır.
3.4.6. Kentsel Altyapı
b. Politika ve Tedbirler
886. Kentiçi ulaşım sistemlerinin afetlere karşı dirençli olması sağlanacaktır.
886.1. Afet ve acil durumlarda kullanılacak tahliye koridoru niteliğindeki güzergâhların yeniden ele alınarak kentiçi ulaşım sistemlerinin beklenmedik hizmet kesintilerine sebep olacak afet risklerine karşı dirençli hale getirilmesi sağlanacaktır.
3.4.7. Bölgesel Gelişme
a. Amaç
887. Bölgelerin potansiyellerinin harekete geçirilmesi, kendilerine özgü imkân ve kabiliyetlerinin yenilik temelinde geliştirilmesi, bölge dirençliliklerinin artırılması ve afet sonrası ekonomik ve sosyal iyileşmenin sağlanması yoluyla ülkemizin dengeli kalkınmasına azami katkının sağlanması ile bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması temel amaçtır.
3.5.6. Yerel Yönetimler
a. Amaç
950. Yerel yönetimlerin vatandaş memnuniyetini gözeten, etkin, hızlı ve kaliteli hizmet sunabilen, afetlere hazırlıklı, iklim değişikliğine dirençli, çevrenin korunmasını önceleyen, teknolojik gelişmelere uyum sağlayan, katılımcı, şeffaf, hesap verebilir ve mali sürdürülebilirliği sağlayan bir yapıya kavuşturulması temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
955. Yerel yönetimlerin afetlerle ve iklim değişikliği ile mücadele kapasitesinin geliştirilmesi sağlanacaktır.
955.1. Yerel yönetim altyapı tesisleri yapımında teknoloji ve yer seçimi ile inşa süreçlerinde afet risklerinin dikkate alınmasını sağlayacak mevzuat hazırlanacaktır.
955.2. Yerel yönetimlerin afetlerle ve iklim değişikliği ile daha etkin mücadele edebilmesi amacıyla finansal destek mekanizmaları oluşturulacaktır.
955.3. İtfaiye ve zabıta hizmetlerinin afetlerle mücadele kapasitesinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır.
3.5.9.2. Çok Taraflı Kalkınma İşbirliği
b. Politika ve Tedbirler
976.2. Küresel kalkınma gündeminin iklim değişikliği, yeşil dönüşüm, yenilenebilir enerji, sürdürülebilir gıda sistemleri, afet risklerinin azaltılması ve dijitalleşme ile ülkemizin öncülüğünde yürütülen sıfır atık hareketi bağlamında sürdürülebilir atık yönetimi gibi meselelerine ilişkin uluslararası kuruluşlar nezdinde yürütülen çalışmalara aktif katkı sağlanacaktır.
Yayımlanan 12. Kalkınma Planı (2024-2028) Kapsamındaki " Afet, Deprem " ile ilgili içerikler aşağıdadır.
BİRİNCİ BÖLÜM
PLAN ÖNCESİ DÖNEMDE DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE GELİŞMELER
2. Son dönemde küresel ve bölgesel düzeyde yaşanan jeopolitik gerilimler ve ekonomik dalgalanmalar, küresel tedarik zincirinde meydana gelen kırılmalar, Covid-19 salgını, afetler ile su, gıda ve enerji krizleri ülkemizin de kalkınma sürecini ve toplumsal refahını çeşitli açılardan etkileyerek yeni risk ve belirsizlikleri beraberinde getirirken değişen koşullara uyum sağlayan dinamik ve esnek planlama yaklaşımına olan ihtiyacı artırmıştır. Bu süreç aynı zamanda genç ve dinamik nüfusu ile enerji koridorları ve önemli yolların kavşağındaki stratejik konumu başta olmak üzere ülkemize potansiyelini daha etkin kullanabileceği önemli fırsatlar sunmaktadır.
4. On İkinci Kalkınma Planı “Türkiye Yüzyılında çevreye duyarlı, afetlere dayanıklı, ileri teknolojiye dayalı yüksek katma değer üreten, geliri adil paylaşan, istikrarlı, güçlü ve müreffeh bir Türkiye” vizyonuyla hazırlanmıştır. Bu vizyon doğrultusunda yeşil ve dijital dönüşümü odağa alan, sanayi sektörünün tarım ve hizmetler sektörleriyle bütünleşik olarak başat rol üstlendiği, ülkemizin dünya ticaretindeki konumunun güçlendiği, kaliteli finansman imkânlarının sağlandığı, azami istihdam oluşturan istikrarlı bir büyüme modeli uygulanacaktır.
7. On İkinci Kalkınma Planı; “istikrarlı büyüme, güçlü ekonomi”, “yeşil ve dijital dönüşümle rekabetçi üretim”, “nitelikli insan, güçlü aile, sağlıklı toplum”, “afetlere dirençli yaşam alanları, sürdürülebilir çevre” ve “adaleti esas alan demokratik iyi yönetişim” olmak üzere beş ana eksenden oluşmaktadır.
11. “Afetlere dirençli yaşam alanları, sürdürülebilir çevre” ekseni altında yerleşim yerlerinin ve toplumun afetlere karşı dirençliliğinin artırılması, çevrenin korunması, şehirlerde ve kırsal alanlarda yaşam kalitesinin iyileştirilmesi ile bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılmasına yönelik politikalara yer verilmektedir.
Yeşil Dönüşüm
28. İklim değişikliği nedeniyle doğa kaynaklı afetlerin sıklığı ve şiddeti artış göstermektedir. Kuraklık, sel, orman yangınları ve aşırı hava olayları gibi afetler iklim değişikliğinin etkilerini daha da belirginleştirmektedir. İklim değişikliğinin yanı sıra artan nüfus, şehirleşme, ekonomik faaliyetler ile değişen ve çeşitlenen tüketim alışkanlıklarının çevre ve doğal kaynaklar üzerindeki baskısı artarak devam etmekte, koruma-kullanma dengesinin sağlanabilmesi için ulusal, bölgesel ve uluslararası ölçekteki çabalar yoğunlaşmaktadır.
60. Dünya nüfusunun üçte biri su stresi olan kurak ve yarı kurak iklim bölgelerinde yaşamaktadır. Gıda güvenliği, enerji arzı, ekosistemlerin su gereksinimi dikkate alındığında su miktarı ve kalitesinin yeterli olması sürdürülebilir kalkınma ve refah için son derece önemlidir. Dünyanın toplam su varlığının yüzde 1,2’sinden az olan erişilebilir tatlı su kaynakları kirlilik, kuraklık, iklim değişikliği, hızlı nüfus artışı, su kayıpları, sürdürülebilir olmayan aşırı kullanımlar gibi sorunlarla karşı karşıya kalmaktadır. Ayrıca taşkın ve sel gibi afetlere bağlı olarak kullanılmış suyun yeterince arıtılmadan alıcı ortama bırakılması gibi durumlar su döngüsüne olumsuz etki etmektedir. Bu durum dünya üzerinde milyonlarca insanın temiz suya erişimini engelleyerek veya güçleştirerek çok boyutlu sorunları derinleştirebilecektir.
Afet Risk Yönetiminde Etkinlik
93. Geçtiğimiz 20 yılda küresel düzeyde afet olaylarının sayısı, sıklığı ve yol açtığı zararların; hızlı ve plansız kentleşme, kentlerdeki nüfus yoğunluğu, çevresel bozulmalar ve iklim değişikliğinin de etkisiyle arttığı görülmektedir. Yaşanan afetler can kayıplarına, yaralanmalara ve maddi hasarlara neden olmaktadır. Bunun yanı sıra afetler üretimin durması, yatırım ihtiyacının artması, bütçe dengesinin bozulması, ekonomik büyümenin yavaşlaması, refahın azalması gibi sonuçlar doğurarak kalkınma süreçlerini sekteye uğratmaktadır.
94. Kalkınmanın sürdürülebilir olması için afet risklerinin anlaşılması, risk azaltıcı tedbirlerin alınması, çoklu tehlikelere karşı hazırlık kapasitesinin artırılması ve kırılganlıkların azaltılması önem taşımaktadır. Afet farkındalığının artırılması, imar planlarında çoklu afet tehlikelerinin dikkate alınması, binalar ile kritik alt ve üstyapıların dayanıklılığının artırılması, erken uyarı ve tahmin sistemleri ile afet sigortalarının yaygınlaştırılması risk azaltmaya yönelik tedbirler olarak öne çıkmaktadır.
95. 2015 yılında BM öncülüğünde kabul edilen Afet Riskini Azaltma için Sendai Çerçeve Belgesi afetlere karşı dirençli toplumların oluşturulması ve afet risklerinin azaltılmasına yönelik hedef ve öncelikleri belirlemekte ve küresel düzeyde afet risk azaltma politikalarına yön vermektedir.
Ailenin Korunması ve Güçlendirilmesinin Artan Önemi
99. Artan yaşam maliyetleri, tekrarlanan ekonomik krizler ve afetler, iletişim teknolojilerindeki gelişmeler, şehirleşme sorunları, aile kurumunu hedef alan tehditler ve artan bireyselleşme aile birliği, refahı ve yapısı üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır. Bu gelişmelere karşı milletlerin temel yapı taşı olan ailenin korunmasına ilişkin devletlerin sorumlulukları artmaktadır.
Sürdürülebilir Kalkınma Gündemi
110. Kalkınmanın sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlarına dengeli şekilde odaklanan, ülkeler arasında ve ülke içinde eşitliğe ve adalete vurgu yapan ve “kimseyi geride bırakmamak” ilkesini benimseyen Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları (SKA), tüm ülkelerin kalkınma gündemlerinde belirleyici rol üstlenmiştir. Ancak Covid-19 küresel salgını, birbirini izleyen jeopolitik gerilimler,afetler, mülteci krizleri, ekonomik dalgalanmalar, yeterli finansmanın oluşturulamaması gibi küresel zorluklar amaçların arzu edilen düzeyde gerçekleştirilmesine imkân sağlamamıştır.
Küresel Gelişmelerin Türkiye Etkileşimi
112. Küresel belirsizlikler, jeopolitik gerilimler, iklim değişikliği ve afet kaynaklı riskler ve ticari korumacılık eğilimleri karşısında uluslararası işbirliği ve etkin politika koordinasyonuna duyulan ihtiyaç giderek artmaktadır.Ülkemizin kalkınma dinamiklerine sağlıklı ve sürdürülebilir bir çerçeve oluşturmak üzere küresel salgın sonrasında artan jeopolitik gerginliklerin sürdüğü bu dönemde uluslararası düzeyde politika oluşturulmasında gözlenen aksaklıklara yönelik diplomasi kanallarını etkin kullanarak riskleri fırsata çevirebilmesi önem taşımaktadır. Türkiye, daha adil bir uluslararası düzen arayışı çerçevesinde bölgesinde ve dünyada barışın ve istikrarın güç kazanması, paylaşılan refahın artırılması ile artan eşitsizliklerle mücadele için destekleyici ve öncü bir şekilde uluslararası kurumlarda reform yapılması ve politika oluşturulmasında yapıcı bir rol üstlenmektedir.
147. Covid-19 küresel salgını, artan afetler ve fiyat artışlarına bağlı olarak yaşanan ekonomik şokların özellikle yoksul kesim üzerindeki etkisinin hafifletilmesi amacıyla başlatılan yeni gelir desteği programlarının yanı sıra sosyal yardım programlarının etkinliğinin ve doğrudan vergilerin payının artırılması gelir dağılımının iyileşmesine katkı sağlayacaktır.
150. Sağlık sisteminde yapılan reformlar sonucunda fiziki ve beşeri altyapının güçlendirilerek kaliteli sağlık hizmetlerine erişimin sağlandığı ülkemiz, Covid-19 küresel salgını sürecinde de başarılı bir sınav vermiştir. Oluşturulan kapasitenin bulaşıcı hastalıklar, sağlık şokları, afet ve acil durumlara hazırlık ve müdahale açısından güncel bir yeterlilikte olması sağlık sistemimizin gelişmiş pek çok ülkenin sağlık sisteminden olumlu ayrışmasını sağlamıştır. Diğer taraftan, nüfustaki yaşlanmanın da etkisiyle bulaşıcı olmayan hastalıkların hastalık yükü içerisindeki oranı ve sağlık sistemi üzerindeki mali yükü artmaktadır. Bu hastalıkların yanı sıra dengesiz beslenme, fiziksel aktivite eksikliği, tütün, alkol ve uyuşturucu madde kullanımına yönelik risk faktörleriyle mücadele ve koruyucu ve önleyici hizmetlerin güçlendirilmesi sağlık alanındaki temel öncelikler arasında yer almaktadır. Bunun yanında dijital sağlık hizmetlerinin ve biyoteknolojik ürünlerin sağlık sistemine entegrasyonu önemli politika alanları arasında bulunmaktadır.
153. İklim değişikliği ve afet kaynaklı riskler dikkate alınarak kentsel dirençliliğin artırılması giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Yaşam kalitesinin yükseltilmesi amacıyla refahın kapsayıcı bir şekilde geliştirilmesine, etkin hizmet sunumunun sağlanmasına ve kent kimliği ile aidiyetini dikkate alan planlama süreçlerine katılımı sağlamaya yönelik politikaların uygulanması önem arz etmektedir.
156. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerle birlikte afet risklerini azaltmaya yönelik yaklaşımlar toplumsal dirençlilik boyutunda yoğunlaşmış, bulunduğu coğrafyanın jeolojik özellikleri ve iklim değişikliğinin etkilerine maruz kalma düzeyi nedeniyle afetlere karşı duyarlı olan ülkemizde afet kaynaklı can ve mal kayıplarının en az seviyede tutulabilmesi için risk azaltmaya öncelik veren bütüncül bir afet yönetiminin uygulanması ihtiyacı öne çıkmıştır.
157. Afet sonrası müdahaleden afet öncesi risk yönetimine yönelen yeni yaklaşımlarla ülkemizde de afet tehlikelerini dikkate alan risk azaltımı konusuna ulusal politikalarda daha çok yer verilmektedir. Bu çerçevede beşeri, idari ve finansal kapasitenin geliştirilmesi ve afet yönetimi mevzuatının kapsamının güçlendirilmesi yönünde hızlı adımlar atılmaktadır.
2.2. DÜNYA EKONOMİSİNDE MAKROEKONOMİK GELİŞMELER VE BEKLENTİLER
167. Dünya ekonomisi son yıllarda, çok kutupluluk arayışlarının bir sonucu olarak uluslararası ticarette korumacılık eğilimleri ve Rusya-Ukrayna savaşı başta olmak üzere jeopolitik gerilimler ile Covid-19 gibi küresel salgın ve afetlerin yanı sıra iklim değişikliği kaynaklı sorunlar nedeniyle olağanüstü koşullar altında sınanmaktadır. Özellikle salgın, dünya ekonomisinde reel ve finansal bir çöküntü olasılığını gündeme getirmiş ve son bir asırlık dönemin en ciddi sağlık krizlerinden birine dönüşmüştür. Salgına karşı tüm ülkelerde zorunlu olarak uygulanan ekonomik ve sosyal kapanma önlemleri küresel üretim imkânlarını keskin bir biçimde sınırlamıştır. 2020 yılının ilk yarısında tedarik zincirlerinde görülen aksamalar ve kırılmalar, arz-talep dengesizlikleri, emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar, finansal piyasalarda güvenli limanlara olan yönelim ile risk iştahında yaşanan belirgin düşüşler, karar alıcıları yeni ve hızlı tedbirler geliştirmeye zorlamıştır.
3. PLAN ÖNCESİ DÖNEMDE TÜRKİYE’DE EKONOMİK VE SOSYAL GELİŞMELER
205. Mevcut kaynakların daha etkin kullanımının sağlanması ve daha etkili projelere yönlendirilmesi için kamu yatırım projelerinin planlanması, uygulanması, izlenmesi ve değerlendirilmesi süreçlerini kapsayan kamu yatırım yönetim sürecinin güçlendirilmesi ihtiyacı devam etmektedir. Sabit sermaye stokundaki artışa paralel olarak eskiyen ve yıpranan varlıkların bakım-onarım ihtiyacı ve mevcut sermaye stokunun korunmasına dönük yatırım ihtiyaçları artmaktadır. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler, gerek hasarların giderilmesi gerek olası afetlere karşı daha dirençli altyapılara olan ihtiyacı artırması nedeniyle kamu yatırımlarına daha fazla kaynağın tahsisini zorunlu hale getirmiştir.
232. Plan döneminde toplumun özel politika gerektiren gruplarının güçlendirilmesine yönelik etkili politikalar geliştirilmiş, daha kapsayıcı bir sosyal güvenlik sistemi ile daha etkin ve yaygın sosyal yardım ve hizmet sistemi oluşturulmuştur. Covid-19 küresel salgını ve Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler başta olmak üzere yaşanan afetler doğrultusunda ihtiyaç sahibi ailelere ilave nakdi yardımlar yapılmıştır.
233. Plan döneminde yaşanan Covid-19 küresel salgını, yangın, deprem, sel gibi afetlerin toplumun değişik kesimleri üzerinde farklı etkileri ortaya çıkmış, özellikle çocuk ve gençlerin yaşamları derinden etkilenmiş, günlük rutinleri eğitimden sosyal yaşama kadar pek çok alanda önemli değişikliklere uğramıştır. Ülkemizin güçlü aile yapısı ve toplumsal dayanışma kültürü ile değişime uyum sağlamaya yönelik üretilen politikalar sonucunda afetlerin olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi sağlanmıştır. Çocukların aile ortamında büyüyerek ruhen ve bedenen sağlıklı bir biçimde yetişmeleri ve topluma dinamizm kazandıran nesiller oluşturmaları amacıyla program ve projeler yürütülmüş, çocukların ve gençlerin potansiyellerini gerçekleştirmeleri desteklenmiştir. Çocukların eşit ve sağlıklı koşullarda hayata başlamaları, erken yaşlardan itibaren nitelikli eğitim imkânlarına eşit fırsatlarda erişebilmeleri, sağlıklı bir şekilde beslenmeleri, barınmaları ve gelişmeleri için en uygun ortamın oluşturulması hedeflenmiştir.
236. Covid-19 küresel salgınının yanı sıra yaşanan afetler ve ekonomik dalgalanmalar toplumsal dayanıklılığı artırmada güçlü, planlı, koordineli ve sistemli sivil toplumun önemini bir kez daha ortaya koymuştur. Sivil toplum sektöründe toplam çalışan sayısı 40 bine ulaşmış, toplam gelir ise 40 milyar TL’yi aşmıştır. Plan döneminde güçlü bir sivil toplum oluşturmaya yönelik aktif vatandaşlık bilincinin geliştirilmesi, gönüllülüğün yaygınlaştırılması, karar alma süreçlerine STK’ların etkin katılımının sağlanması, sivil toplum-kamu-özel sektör işbirliğinin artırılması ve sosyal diyalog ortamının geliştirilmesi ile STK’ların kurumsal, beşeri, finansal ve dijital kapasitelerinin güçlendirilmesine yönelik faaliyetler öne çıkmıştır. STK’ların dinamik ve esnek yapıları ile ulusal ve yerel düzeydeki ihtiyaç ve sorunlara cevap verebilme potansiyelinden daha fazla yararlanılması demokratik katılımın güçlenmesi, kamusal hizmetlerde verimlilik ve kalitenin yükseltilmesi açısından önemini korumaktadır.
241. Yerel yönetimlerde stratejik planla kaynak tahsisi arasındaki uyumun artırılması, hizmet standardizasyonunu ve bu standartlara uyumun denetimini sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi, insan kaynağının uzmanlaşma düzeyi ve kapasitesinin artırılması, karar alma süreçlerinde vatandaşların katılım ve denetim rolünün güçlendirilmesi, afetlerle mücadele kapasitesinin geliştirilmesi, kent esenliği ve güvenliğinin güçlendirilmesi ve yerelde girişimciliğin desteklenmesi hususları önemini korumaktadır.
242. Plan döneminde Düzey-2 bölgelerinde öne çıkan sektörler desteklenmeye devam edilmiştir. 2021-2023 dönemini kapsayan Doğu Anadolu Projesi (DAP), Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP), Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ve Konya Ovası Projesi (KOP) kalkınma programları yürürlüğe konulmuştur. Cazibe Merkezleri Destek Programı’nın ve Sosyal Gelişmeyi Destekleme Programı’nın uygulanmasına devam edilmiştir. Şehirlerimizde afet tehlikesi ve riski altındaki alanlar ile yapıların sağlıklı ve güvenli yaşamayı esas alacak şekilde dönüşümünü sağlamak amacıyla kentsel dönüşüm çalışmalarına devam edilmiş, kentsel planlama ve hizmet sunumu alanında bilgi sistemlerinin kullanımının yaygınlaştırılması yönünde çalışmalar yürütülmüştür. Coğrafi veri altyapısının geliştirilmesi ve kadastro altyapısının modernizasyonu kapsamında önemli gelişmeler kaydedilmiştir.
244. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremler sonrasında acil yıkılacak, yıkık, ağır hasarlı veya orta hasarlı kategorilerine giren toplam konut sayısı 680 bin olarak tespit edilmiş olup yaklaşık 2,4 milyon kişi doğrudan barınma sorunuyla karşı karşıya kalmıştır. Depremden zarar gören vatandaşlarımıza acil ve geçici barınma hizmeti sağlanmasının yanında yapılan planlama çerçevesinde kalıcı afet konutlarının yapımına ivedilikle başlanmış, yerleşme ve yapılaşmayı düzenleyen mevzuat değişiklikleri hayata geçirilmiştir.
İKİNCİ BÖLÜM
UZUN VADELİ (2024-2053) GELİŞMENİN STRATEJİSİ VE ON İKİNCİ KALKINMA PLANININ (2024-2028) TEMEL AMAÇ VE İLKELERİ İLE HEDEF VE POLİTİKALARI
1. UZUN VADELİ (2024-2053) GELİŞMENİN STRATEJİSİ
256. 2053 dünyasında şehirleşmenin ve 10 milyon üzeri nüfusa sahip kentlerin artması beklenirken çevre dostu ve akıllı kentlerde ulaşım otonom araçlarla sağlanacak, gıda ihtiyacı susuz tarım, dikey tarım, topraksız tarım ve kent tarımı gibi uygulamalarla karşılanabilecektir. Teknolojik çözümler dünya nüfusunun temiz suya ve gıdaya erişim kısıtını büyük ölçüde ortadan kaldırabilecek, ayrıca yapay zekâ gibi teknolojilerin katkısıyla afetler ve salgın hastalıklarla etkin mücadele ve yapay organ gibi biyoteknolojik devrimlerle nüfusun ortalama yaşam süresinin uzaması söz konusu olacaktır.
257. 21’inci yüzyılın ortasında 10 milyara ulaşması beklenen dünya nüfusunun bölgesel dağılımı bugünkünden önemli ölçüde farklılaşacaktır. Mevcut öngörülere göre, Orta ve Güney Asya 2037 yılına kadar dünyanın en kalabalık bölgesi olacak, 2050 yılına kadarki dönemde küresel nüfus artışının yarısından fazlası Afrika’da gerçekleşerek Sahra-altı Afrika’nın nüfusu iki katına çıkacaktır. Bölge ve ülkeler arası demografik dengesizlikler işgücü arzını da baskılayacak, iklim değişikliği kaynaklı aşırı hava olayları ve doğal afetler ile jeopolitik gerginliklerin etkisiyle küresel ve bölgesel göç hareketleri hızlanabilecektir.
277. Doğu-Batı ve Kuzey-Güney akslarında önemli ticaret koridorları üzerinde yer alan ülkemiz, üretim ve pazar büyüklüğüyle birlikte tüm ulaştırma modlarında sahip olduğu önemli potansiyelini kullanarak 2053 hedeflerine küresel bir lojistik güç olarak ulaşacaktır. Güvenli, konforlu, entegre, afetlere dirençli, çevreci ve erişilebilir bir sistemle demiryolunun şehirlerarası yük ve yolcu taşımacılığındaki payının sırasıyla yüzde 21 ve yüzde 6’nın üzerine çıkarılması, havayolu taşımacılığında hava kargo trafiğinin 7,2 milyon tona, havayoluyla taşınan yolcu sayısının yaklaşık 600 milyon yolcuya yükseltilmesi öngörülmektedir. Türkiye’nin dünya konteyner taşımacılığında önemli bir transit merkez olarak limanlarda elleçlenen toplam konteyner 49 milyon TEU seviyesine çıkarılacak ve Türk deniz ticaret filosu geliştirilerek dijitalleşme ve enerji verimliliği temelinde yeşil limanların sayısı artırılacaktır. Önümüzdeki otuz yıllık dönemde, karayolları elektrikli araçlar, akıllı ulaşım sistemleri ve otonom sistemlere uygun yeni akıllı yollarla daha da geliştirilecektir.
280. Ülkemiz 2053 yılında yapı stokunu ve kentsel altyapısını tamamen dönüştürerek afetlere karşı dirençli ve hazırlıklı hale gelmiş, iklim değişikliğinin etkilerine sağladığı uyum ve sürdürülebilir ekonomik, sosyal yapısıyla etkin afet yönetimi konusunda dünyada lider bir ülke haline gelecektir.
281. Kadim medeniyetimizin binlerce yıllık özgün değerlerini geleceğe taşıyan ve mimari anlayışla şekillenen şehirlerimiz iklim değişikliği ve afetlere karşı dirençli, akıllı enerji ve ulaşım altyapısıyla yeşil ve yenilikçi teknolojileri kullanan nitelikli ve kapsayıcı hizmetler sunan ve herkes için yaşam kalitesinin yükseldiği sürdürülebilir yerleşimler olacaktır. Güçlü sağlık ve eğitim altyapısı ve kültür mirasıyla 2053 yılında spor, sanat, bilim ve iş insanları için çekim merkezi haline gelmiş marka şehirleriyle dünya şehirleriyle yarışırken medeniyetimizin şehir kültürü, şuuru ve ruhu korunacaktır.
2. ON İKİNCİ KALKINMA PLANININ VİZYONU, TEMEL AMAÇ VE İLKELERİ
285. On İkinci Kalkınma Planının vizyonu; “Türkiye Yüzyılında çevreye duyarlı, afetlere dayanıklı, ileri teknolojiye dayalı yüksek katma değer üreten, geliri adil paylaşan, istikrarlı, güçlü ve müreffeh bir Türkiye”dir.
287. Bu çerçevede, Türkiye’nin yüksek gelir grubu ülkeler ile en yüksek insani gelişmişlik seviyesindeki ülkeler arasına girmesi hedefleri doğrultusunda Planda;
Hukukun üstünlüğü, demokrasi, temel hak ve hürriyetlerin güçlendirilmesi,
İyi yönetişim anlayışının pekiştirilmesi ve kurumsallaştırılması,
Ailenin, beşeri ve sosyal yapının güçlendirilmesi,
Afetlere dirençli yaşam alanları ve medeniyet temelli akıllı, sürdürülebilir şehirler,
Makroekonomide istikrar ve sürdürülebilirlik,
Her alanda yeşil ve dijital dönüşüm odaklı rekabetçilik,
Verimlilik temelli, sanayi ağırlıklı, ihracata dayalı nitelikli büyüme,
Aktif sanayi politikaları, imalat sanayiinde teknoloji odaklı yapısal dönüşüm, sektörel önceliklendirme,
Enerji ve gıdada arz güvenliği ve kendine yeterlilik,
Uluslararası işbirliklerinin ve stratejik ortaklıkların güçlendirilmesi
sağlanacaktır.
290. Ülkemizin ekonomik ve sosyal alanda sağlayacağı kazanımlardan azami ölçüde faydalanılarak, afetler başta olmak üzere risklere karşı dirençli yaşam alanları ve sürdürülebilir çevre öncelikli alanlar olacaktır. Plan döneminde afetlere karşı dirençli yaşam alanları ve kentsel dönüşüm ile temel altyapı hizmetlerine sahip konuta erişim sağlanacak, çevre ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı esas alınacaktır. Yaşam kalitesi yüksek kırsal kesim ve daha yaşanabilir ve değer üreten şehirler ile bölgesel gelişmişlik düzeylerinde yakınsama sağlanarak toplumsal refah yaygınlaştırılacaktır.
3. PLANIN HEDEFLERİ VE POLİTİKALARI
3.1. İSTİKRARLI BÜYÜME, GÜÇLÜ EKONOMİ
295. Maliye politikası, mali disiplini esas alan, israfı engelleyen bir yaklaşımla yürütülerek enflasyonla mücadelede para politikasını destekleyecektir. Salgın ve afet gibi acil durumların getirdiği mali yüklerin dışında, bütçe gelir-gider dengesinin sağlıklı bir yapıda sürdürülmesi sağlanacaktır.
3.1.1. Makroekonomik Politika Çerçevesi
330. Kamu yatırımlarının tahsisinde başta deprem olmak üzere afetlerden etkilenen bölgelere ve yeşil ve dijital dönüşümün sağlanmasına yönelik alanlara öncelik verilecek, fiziki ve sosyal sermaye yatırımları özel kesim yatırımlarını tamamlayıcı bir şekilde geliştirilecektir.
3.1.6. Maliye Politikası
b. Kamu Maliyesinin Temel Çerçevesi
390. Afet sonrası iyileştirmeye ve risklerin azaltılmasına yönelik harcamalar hariç kamu açığı, mali konsolidasyon uygulamalarıyla kontrol altında tutularak kamu mali göstergelerinde iyileşme sağlanacaktır. Mali disiplin, Plan döneminde makroekonomik istikrarın önemli bir çıpası olmaya devam edecektir.
3.2.1. İmalat Sanayii
b. Politika ve Tedbirler
430.4. Deprem başta olmak üzere afetlere karşı dirençli sanayi bölge ve tesisleri oluşturulacak, mevcut bölge ve tesislerde dirençliliğin artırılmasına yönelik faaliyetler yürütülecektir.
3.2.1.1.2. İlaç ve Tıbbi Cihaz
b. Politika ve Tedbirler
441.11. Olası afet ve salgın durumlarında sağlık hizmetinin sürdürülebilirliğini temin etmek amacıyla yerli üretimi devam ettirebilmek üzere ilaç ve tıbbi cihaz üretim tesisleri için gerekli önlemler alınacaktır.
3.2.1.1.5. Elektrikli Teçhizat
b. Politika ve Tedbirler
462.3. Türkiye Elektrik İletim Sistemleri ve İletişim Tesisleri Deprem Yönetmeliğinin sektör ihtiyaçları çerçevesinde bütüncül bir şekilde incelenerek güncellenmesi sağlanacaktır.
463. Elektrik altyapısının deprem dirençliliği artırılacaktır.
3.2.1.2. Diğer İmalat Sanayii Sektörleri
3.2.1.2.1. Tekstil-Giyim-Deri Sanayii
480. Teknik tekstil üretim metotlarının teknoloji seviyesi artırılacak, teknik tekstil standardının oluşturulması ve kullanılması sağlanacak, teknik tekstil ve kompozit malzemelerin yeni binalarda ve mevcut binaların depreme karşı güçlendirmesinde kullanımı yaygınlaştırılacaktır.
482. Yerli hammadde ve ara girdilerin üretiminin ve kullanımının artırılması, enerji maliyetlerinin düşürülmesi, yerli üretim teknolojisinin genişletilmesi sağlanacaktır.
3.2.1.2.3. Ana Metal Sanayii
483. Ana metal sanayiinde atıl kapasiteye yol açmadan katma değeri yüksek ürün çeşitliliğinin artırılması, girdi tedarikinin güvence altına alınması, yeşil üretime uyum çalışmalarının ve ileri teknoloji odaklı yatırımların gerçekleştirilmesi, sektörün ihracatının artırılması, ihraç pazarlarının çeşitlendirilmesi ve uluslararası piyasalarla adil rekabet şartlarının oluşmasına katkı sağlanması temel amaçtır.
484. Standart dışı, kalitesiz ürün ithalatının engellenmesi, yerli sanayinin ihtiyacı olan ve ülkemizde üretimi bulunmayan ana metal sanayi ürünlerinin üretilebilmesi sağlanacaktır.
485. Çelik ve alüminyum üretim tesislerinin demiryolu entegrasyonuna, sektör atıklarının ekonomiye kazandırılmasına, bakır ve alüminyum metalin arz güvenliğine ilişkin çalışmalar yapılacaktır.
3.2.1.2.4. Mobilya Sanayii
486. Mobilya sanayiinde çevre dostu mobilyaların üretiminin ve kullanımının, artırılmış gerçeklik ve e-ticaret uygulamalarının yaygınlaştırılması, yenilikçi tasarımlar, üretim yöntemleri ve markalaşma ile katma değerin ve ihracatın artırılması sağlanacaktır.
3.2.2. Öncelikli Gelişme Alanları
3.2.2.1. Tarım ve Gıda
b. Politika ve Tedbirler
500.2. Ormanların afetler, kuraklık ve çölleşmeyle mücadele edilmesi, biyoçeşitliliğin ve su kaynaklarının korunması, ekosistem hizmetlerinin geliştirilmesi ve arazi tahribatının dengelenmesi konuları ile sağlık, gıda, turizm ve enerji sektörlerine katkısı artırılacaktır.
3.2.3. Sektörel Politikalar
3.2.3.1. Kamu Yatırım Politikaları
a. Amaç
530. Kamu yatırımlarıyla ekonominin rekabetçiliğinin ve verimliliğinin artırılması, kamu hizmetlerinin daha etkin sunulması yoluyla toplumun tüm kesimlerinin yaşam standartlarının iyileştirilmesi ve refahının yükseltilmesi, çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması, dijital dönüşümün desteklenmesi, bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması, özel sektör yatırımlarının ihtiyaç duyduğu altyapının temin edilmesi ile afetlere ve küresel risklere karşı dayanıklılığın artırılması temel amaçtır.
531.4. Afetlere ve olası risklere karşı dayanıklılığın artırılmasını sağlayacak yatırımlar, planlı sanayi alanlarına ilişkin yatırımlar ile çevre, teknolojik araştırma, BİT ile demiryolu ve denizyolu ulaştırma sektörlerindeki yatırımlara öncelik verilecektir.
531.4. Afetlere ve olası risklere karşı dayanıklılığın artırılmasını sağlayacak yatırımlar, planlı sanayi alanlarına
3.2.3.2. İş ve Yatırım Ortamı
b. Politika ve Tedbirler
542.4. Sanayi, teknoloji ve Ar-Ge faaliyetleri ile turizm ve tarımsal üretimi kapsayacak şekilde ulusal ve yerel afet dayanıklılık stratejileri oluşturulacaktır.
3.2.3.4. Girişimcilik ve KOBİ’ler
b. Politika ve Tedbirler
561.7. KOBİ’leri olası afet ve salgınlara karşı bilgilendirmek ve korumak amacıyla bire bir KOBİ eğitimleri, danışmanlık ve bilgilendirme faaliyetleri gerçekleştirilecektir.
3.2.3.6. Bilgi ve İletişim Teknolojileri
b. Politika ve Tedbirler
577.4. Afetlerden etkilenen bölgelerde yeni şehir planlarına uygun telekomünikasyon altyapısının hızla kurulması desteklenecektir.
577.5. Olası afet durumlarında kesintisiz iletişime imkân verecek şekilde elektronik haberleşme hizmetlerinin sunulmasına ilişkin çalışmalar yürütülecektir.
3.2.3.8. Lojistik ve Ulaştırma
b. Politika ve Tedbirler
605. Afete dirençli ulaştırma altyapısının tesis edilmesine yönelik mevzuat düzenlemeleri ve altyapı çalışmaları tamamlanacaktır.
605.1. Ulaştırma altyapı projeleri için projenin gerçekleştirileceği bölgenin afet riskine göre farklılaştırılmış tasarım esasları belirlenecektir.
605.2. Deprem riski yüksek bölgeler başta olmak üzere afetlere dirençli bir kentsel planlamanın oluşturulabilmesi için ulaştırma planlarının şehirlerin mekânsal kurgusuna yönelik kararlarla uyumlu şekilde yapılması sağlanacaktır.
605.3. İller özelinde acil ulaşım ve tahliye yollarına ait tasarım standartları tespit edilecek, afet durumunda bölgeye acil erişim planları belirlenecektir.
605.4. Şehir içi ve şehirlerarası ulaşım tesisleri ve altyapıları afetlere karşı güvenli hale getirmek için risk analizleri yapılarak ihtiyaç duyulan güçlendirme ve tadilat projeleri tamamlanacaktır.
605.5. Havalimanları ve limanlara yakın yük ve lojistik merkezlerin afet lojistik merkezleri olarak da kullanılması sağlanacaktır.
605.6. İklim değişikliği ve doğal afetlerin demiryolu ulaşımında yaratacağı etkilerin azaltılması amacıyla altyapı bilgi sistemi geliştirilecektir.
3.3.1. Eğitim
b. Politika ve Tedbirler
671. Eğitim mekânlarının kalitesi artırılarak teknolojiye, çevreye ve sosyal yaşama uyumlu, güvenli, afetlere dirençli, estetik ve erişilebilir olması sağlanacaktır.
3.3.3. Sağlık
b. Politika ve Tedbirler
708. Bulaşıcı hastalıklara, ani sağlık şoklarına, afet ve acil durumlara hazırlık ve müdahale kapasitesi güçlendirilecektir.
708.4. Küresel salgın ve afet gibi olağanüstü durumlarda sağlık hizmet sunucularının rol ve sorumluluklarını içeren yol haritaları belirlenecek, malzeme ve personel akışına ilişkin planlamalar etkin bir şekilde yapılacaktır.
711.6. Olası afet durumlarında kesintisiz sağlık hizmeti sunumu sağlanabilmesi amacıyla sağlık tesislerinin afetlere karşı dayanıklılığı artırılacaktır.
3.3.4. Aile
b. Politika ve Tedbirler
724. Afet ve kriz dönemlerinde ailelerin ekonomik, sosyal ve psikolojik olarak güçlendirilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır.
724.2. Afet ve kriz dönemlerinde ailelerin karşılaştığı sorunlara yönelik araştırmalar yapılarak hizmet modelleri çeşitlendirilecektir.
3.3.5. Kadın
b. Politika ve Tedbirler
728.5. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden etkilenen kadın üretici ve girişimcilerin hayata yeniden katılmalarını ve tutunmalarını sağlamak için üretimin, yenilikçi teknolojilerin, işbirliğinin, psikolojik güçlenmenin de içinde olduğu program ve projeler hayata geçirilecektir.
3.3.6. Çocuk
b. Politika ve Tedbirler
733.4. Kırsal bölgelerdekilerin yanı sıra afetler nedeniyle barınma sorunu yaşayan çocuklar için eğitim, kültür, spor faaliyetleri ile koruyucu ve önleyici hizmetlere erişimi artırmaya ve fırsat eşitliğini sağlamaya yönelik çalışmalar yapılacaktır.
744. Afet durumlarında çocukların maruz kalacağı olumsuzlukların giderilmesine ve haklarının korunmasına yönelik projelerle afet öncesi bilinçlendirme ve afetlere hazırlıklı olma çalışmaları yaygınlaştırılacaktır.
3.3.9. Sosyal Hizmetler, Sosyal Yardımlar ve Yoksullukla Mücadele
b. Politika ve Tedbirler
774. Sosyal yardım ve hizmetler altyapısı, afetler gibi olağanüstü durumlara hazırlıklı olma doğrultusunda güçlendirilecek ve kurumlar arası koordinasyon artırılacaktır.
774.1. Öncelikle yoksullar, kadınlar, çocuklar, engelliler ve yaşlılar olmak üzere nüfusun tümünün afetler ile ekonomik, sosyal ve çevre sorunları gibi durumlar için dirençleri artırılacaktır.
3.3.11. Kültür ve Sanat
b. Politika ve Tedbirler
780. Yurt içi ve yurt dışındaki kültür mirasımız; toplumun kültür, tarih ve estetik bilincini geliştirecek, kültür turizmine katkı sağlayacak ve afet riskini dikkate alacak şekilde korunacak, taşınmaz vakıf kültür varlıklarına vakfiye şartları doğrultusunda işlevsellik kazandırılacaktır.
792. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerin meydana getirdiği tahribatın giderilmesi çalışmalarında yerleşik kültürü yaşatan nüfusun ikametlerine dönmesi, tarihi ve kültürel dokunun bütüncül olarak ihya edilmesi ve tarihi dokunun bulunduğu eski kent bölgeleriyle yeni kent yerleşimleri arasındaki ilişkinin güçlendirilerek devam ettirilmesi sağlanacaktır.
792.5. Deprem riski olanlar öncelikli olmak üzere tüm illerdeki kültür varlıklarının belgeleme çalışmaları tamamlanacak ve afet durumlarında meydana gelebilecek hasarın sağlıklı ve aslına uygun bir şekilde giderilmesi için proje kayıtları oluşturulacaktır.
3.3.13. Nüfus ve Yaşlanma
b. Politika ve Tedbirler
813. Afet ve acil durumlarda yaşlıların korunmasına yönelik tedbirler alınacaktır.
3.4. AFETLERE DİRENÇLİ YAŞAM ALANLARI, SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE
822. Sanayileşme süreciyle fosil yakıt kullanımı kaynaklı giderek artan sera gazı emisyonları nedeniyle küresel sıcaklıklar ortalama 1°C artmıştır. Küresel ısınma eğilimlerinin benzer şekilde devam etmesi durumunda 21. yüzyılın sonuna doğru büyük ölçekli ve geri dönüşü olmayan çevresel hasarların gerçekleşmesi, ekonomilerin ve refahın bu durumdan olumsuz etkilenmesi beklenmektedir. Hızlı ve plansız kentleşme, nüfus artışı, değişen üretim ve tüketim alışkanlıkları, çevre kalitesini olumsuz yönde etkileyen kirleticilerin artması gibi unsurlar çevresel bozulmalara ve biyolojik çeşitlilik kaybına neden olmaktadır. Bu unsurlar afetlerin sıklığı ve etkilerinin boyutlarını da artırmaktadır.
823. Aktif fay hatlarının üzerinde bulunan ülkemiz başta yüksek şiddetli depremler olmak üzere coğrafi konumundan dolayı tarih boyunca farklı afet tehlikelerine daha fazla maruz kalmıştır. Dolayısıyla, yaşam alanlarının dirençliliğinin sağlanması için mekânsal planlamada, altyapı inşası ve konut üretiminde afet risklerinin dikkate alınması önem kazanmaktadır.
824. Afet öncesinde riskleri azaltma ve afetlere hazırlıklı olma, afet esnasında etkin müdahaleyle kayıp ve zararları en aza indirme ve afet sonrasında ihya ve daha iyisini yeniden inşa faaliyetlerini içeren bütüncül bir afet yönetimi yaklaşımı benimsenmektedir.
827. İklim değişikliği ve afet riskleri dikkate alınarak dirençli yaşam alanlarının da oluşturulmasını teminen bölgelerin potansiyellerinin harekete geçirilmesiyle bölgeler arasındaki gelişmişlik farklarının azaltılması ulusal kalkınmanın önemli unsurlarından birini oluşturmaktadır. Bölge dinamikleri dikkate alınarak ekonomik ve sosyal gelişimin sağlanması yönünde yatırımların gerçekleştirilmesi ve desteklerin sunulmasına ağırlık verilmektedir. Kırsal nüfusun refahının ve yaşam kalitesinin artırılması da dengeli ve kapsayıcı kalkınma itibarıyla öne çıkmaktadır.
3.4.1. Afet Yönetimi
a. Amaç
828. Yerleşim yerlerinin ve toplumun afetlere karşı dirençliliğinin artırılması, afet risk ve zararlarının azaltılarak can ve mal kayıplarının asgari düzeye indirilmesi, afet yönetiminin tüm süreçlerinin etkin bir şekilde yürütülmesi, toplumun ve tüm kuruluşların afet farkındalığının artırılması temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
829. Ülke genelinde, bölgelerin sosyoekonomik ve fiziksel özellikleri dikkate alınarak tüm afet tehlike türlerine göre önceliklendirme yapılacak, afet risk ve zararlarını azaltıcı çalışmalar yürütülecektir.
829.1. Tüm yerleşim yerlerine ve afet tehlikelerine yönelik risk analizleri yapılarak afet risk haritalarının hazırlanmasına ilişkin çalışmalar tamamlanacaktır.
829.2. Afet tehlike ve riskleri mekânsal planlama aşamasında öncelikli olarak dikkate alınacak ve uygulamaların iyileştirilmesi için denetim ve yaptırım mekanizmaları güçlendirilecektir.
829.3. Afet riski yüksek alanlar öncelikli olmak üzere afet risklerinin belirlenmesine yönelik mikro bölgeleme çalışmaları yapılacak ve imar planlaması süreçlerinde afet risklerinin dikkate alınması için mevzuat güncellenecektir.
830. Afet yönetimi mevzuat ile beşeri, kurumsal ve teknik kapasite açısından güçlendirilecektir.
830.1. Afetlerle ilgili mevzuat bilimsel, teknik normlara ve uluslararası standartlara uygun olarak bütüncül bir yaklaşımla güncellenecek ve bütünleşik bir afet yönetimi sağlanacaktır.
830.2. Afet risklerinin belirlenmesi, değerlendirilmesi, azaltılmasına yönelik faaliyetlerin yürütülmesi ve denetlenmesi ile afet esnasında ve sonrasında yapılan müdahale çalışmalarının etkinliğinin artırılması için kurumların uzmanlık alanları dikkate alınarak yetki ve sorumluluklar yeniden düzenlenecek, kurumlar arası koordinasyon güçlendirilecektir.
830.3. “Türkiye Afet Yönetimi Strateji Belgesi” hazırlanacaktır.
830.4. “İl Afet Risk Azaltma Planları (İRAP)” izlenerek güncelleme çalışmaları yürütülecektir.
830.5. “Türkiye Afet Risklerinin Azaltılması Platformu”nun etkinliği artırılarak karar alma mekanizması aktif hale getirilecektir.
830.6. Afet yönetimi alanında uluslararası işbirlikleri artırılacaktır.
830.7. Afet yönetiminden sorumlu merkezi ve yerel birimlerin teknik ve idari kapasitelerinin güçlendirilmesi çalışmaları yapılarak teknik personele deprem yönetmelikleri ve afet yönetimi konusunda düzenli eğitimler verilecektir.
831. Afet yönetiminde etkinliği artırmak üzere veri üretimi ve kurumlar arası paylaşımı iyileştirilerek afet yönetimi bilişim altyapısı ve karar destek sistemleri geliştirilmeye devam edilecektir.
831.1. Afetlere ilişkin veriler yeterli detayda üretilecek, bütünleşik afet yönetiminin tüm aşamalarına ilişkin planlamalarda kullanılacaktır.
831.2. Afet tehlike türlerine göre ülke ve bölge ölçeğinde bütünleşik erken uyarı ve tahmin sistemleri kurulacak, erken uyarı amaçlı veri analizini, afetlerin izlenmesini, komuta ve sevkiyatı sağlamak üzere yeni teknolojik imkânlardan faydalanılacaktır.
831.3. Afet anında tüm kaynakları etkin bir şekilde yönetebilen ve coğrafi bilgi sistemi temelli karar destek mekanizması geliştirilecek ve güncelliği sağlanacaktır.
831.4. Uzaktan algılama ve görüntüleme sistemlerinin afet tehlike ve risk azaltma çalışmalarında etkin kullanımı sağlanacaktır.
831.5. Afetlere hazırlık ve afet sonrası müdahalede kritik önemi haiz yapı türleri izlenerek gerekli önlemlerin alınması sağlanacak, yapı sağlığı izleme sistemlerinin kurulumu ülke genelinde yaygınlaştırılacaktır.
832. Mevcut ve yeni yapılacak olan tüm alt ve üst yapıların afetlere karşı dirençliliği sağlanacaktır.
832.1. Ulusal ölçekte kritik altyapı ve üst yapılar türlerine göre sınıflandırılarak çoklu afet tehlikelerine göre risk değerlendirmesi yapılacak ve gerekli olanlar güçlendirilecektir.
832.2. Afetlere dayanıklı yapılaşmaya yönelik mevzuat gözden geçirilecek, yeni yapılan tüm alt ve üst yapılarda çoklu afet tehlikeleri dikkate alınacaktır.
832.3. Altyapıların çoklu afet tehlikelerine karşı korunması için düzenli bakım ve onarımı yapılacaktır.
832.4. Eğitim ve sağlık başta olmak üzere kamu hizmetlerinin sunulduğu yapıların afet ve olağanüstü durumlara karşı hazırlık durumu güçlendirilecektir.
833. İklim değişikliğiyle ilgili afet tehlikelerine karşı toplumsal dirençlilik artırılarak uyum kapasitesi güçlendirilecektir.
833.5. İklim değişikliğinden kaynaklanan afet tehlikeleri ve önlemlerine ilişkin kamu kurumlarına yönelik bölgesel düzeyde farklılaştırılmış kılavuzlar hazırlanacaktır.
833.7. Afet risklerinin azaltılması kapsamında doğa temelli çözümler ve yeşil altyapı imkânları değerlendirilecek ve azami ölçüde kullanılacaktır.
834. Afet ve acil durumlara müdahale kapasitesi artırılarak her türlü afete ve acil duruma hızlı, etkili ve kapsamlı bir müdahale yapılması sağlanacaktır.
834.1. Afet sırasında aksamadan hizmet verebilecek kesintisiz güvenli haberleşme sistemi oluşturulması amacıyla 81 ilde sayısal telsiz altyapısının kurulumu tamamlanacaktır.
834.2. Afet sonrası ihtiyaç duyulan malzeme, ekipman ve araçların tedariki yapılarak lojistik depolarda hazır bulundurulması sağlanacaktır.
834.3. Afet ve acil durumlardan etkilenenlerin tehlikeli bölgeden uzaklaştırılarak güvenli bir şekilde nakledilebilecekleri toplanma alanları belirlenecek ve bu alanların sayıları artırılacaktır.
834.4. Afet ve acil durum sonrasında ihtiyaç duyulabilecek geçici barınmaya ilişkin standartlar geliştirilecektir.
834.5. Her türlü ölçekteki afet ve acil durumlara müdahale ekiplerinin becerilerini test etmek, kabiliyetleri geliştirmek, müdahale planlarının uygulanabilirliğini ölçmek ve gerekli iyileştirmeleri yapmak amacıyla tatbikatlar gerçekleştirilecektir.
835. Afet sonrasında yapılacak iyileştirme çalışmaları için kapasite güçlendirilecektir.
835.1. Belirlenen çoklu afet senaryolarına göre olası afetlerden etkilenenlerin ve afet bölgesindeki ekonomik ve sosyal hayatın iyileştirilmesi için yapılacak çalışmalara yönelik “Türkiye Afet Sonrası İyileştirme Planı” tamamlanacaktır.
835.2. Afet tehlike ve riski yüksek olan yerler için yerel düzeyde yürütülecek faaliyetleri planlamaya, izlemeye ve değerlendirmeye yönelik “Türkiye Afet Sonrası İyileştirme Planı-Uygulama Planı” hazırlanacaktır.
835.3. Afet sonrasında faaliyetlerin kesintiye uğramadan veya en kısa sürede yeniden yürütülmesi amacıyla kamu ve özel sektör için iş sürekliliği planları hazırlanacaktır.
836. Afet risk aktarım yöntemleri ve finansman imkânları geliştirilecektir.
836.1. Afet risklerinin azaltılmasına yönelik finansal ve mali araçlar çeşitlendirilerek geliştirilecektir.
836.2. Tüm afet tehlikelerini kapsayacak zorunlu afet sigorta mekanizması geliştirilerek yaygınlaştırılacak, afet sigortası beyanı ve ödemesinin etkin takibi sağlanacaktır.
836.3. Afet yönetimiyle bağlantılı sermaye piyasası ürünlerinin yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilecektir.
837. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerin etkilerinin giderilmesi için iyileştirme çalışmaları sürdürülecektir.
837.1. Yeniden yapılanma çalışmaları kapsamında deprem bölgesindeki altyapıların afetlere karşı dayanıklılığı artırılacak, bölgenin sağlıklı ve dirençli dokusunun oluşmasına katkı sağlanırken aynı zamanda yeniden imar çalışmaları çerçevesinde yeşil dönüşümü teşvik edecek ve enerji verimliliğini artıracak yatırımlar desteklenecektir.
837.2. Deprem bölgesindeki altyapıların afetlere karşı dayanıklılığı artırılarak iyileştirilmesi için ayrılan finansman kaynakları çeşitlendirilecektir.
837.3. Deprem hasarlarının telafisi amacıyla yürütülecek projelere öncelik verilecektir.
838. Olası bir deprem sonrasında can ve mal kaybının en az seviyede tutulabilmesi için Marmara bölgesinde gerekli risk azaltma çalışmalarına devam edilecektir.
838.1. Marmara bölgesindeki kritik altyapı tesislerinin afetlere karşı dayanıklılığı artırılacaktır.
838.2. Marmara bölgesinde afet ve acil durumlarda kullanılması planlanan geçici barınma alanlarının kapasitelerinin artırılması ve gerekli sosyal donatılarının tamamlanması sağlanacaktır.
838.3. Marmara bölgesinde yer alan kültür ve tabiat varlıklarının afetlere karşı dayanıklı hale getirilmesi sağlanacaktır.
839. Afet ve acil durumlara ilişkin toplumsal farkındalık artırılacak ve gönüllülük sistemi geliştirilecektir.
839.1. Afet ve acil durumlara karşı ülke genelinde toplumsal bilinçlendirme çalışmaları yapılarak farkındalığın artırılması sağlanacaktır.
839.2. “AFAD Gönüllülük Sistemi”nin geliştirilmesi ve gönüllü niteliğinin artırılması sağlanacaktır.
839.3. Eğitimin tüm kademelerinde afet farkındalığının artırılmasına ilişkin çalışmalar yürütülecektir.
840. Afet risklerinin azaltılması ve afet sonrası müdahalenin daha hızlı ve etkin yapılmasını sağlayacak yeni teknik ve teknolojilerin geliştirilmesine yönelik Ar-Ge çalışmaları artırılacaktır.
840.1. Afet yönetimiyle ilgili teknolojilerin geliştirilmesine yönelik Ar-Ge çalışmaları gerçekleştirilecektir.
841. Afet yönetiminde engelli, yaşlı, kadın ve çocukların farklılaşan ihtiyaçları dikkate alınacaktır.
841.1. Engelli, yaşlı, kadın ve çocuklar ile yakınlarına yönelik farklı afet durumlarında afet öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılması gerekenlere ilişkin detaylı rehberler hazırlanacak ve eğitimler verilecektir.
3.4.2. Kentsel Dönüşüm
a. Amaç
842. Afet tehlikesi ve riski altındaki alanlar ile bu alanların dışındaki riskli yapıların sağlıklı ve güvenli yaşamayı esas alacak şekilde dönüştürülmesine yönelik uygulamaları etkinleştirmek ve yaygınlaştırmak temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
844. Kentsel dönüşüm alanlarının önceliklendirilmesine ilişkin afet ve iklim tehlikeleri, toplumsal ve ekonomik güçlükler, yapı stoku niteliği ve risk analizlerini dikkate alan bir değerlendirme sistemi geliştirilecektir.
844.2. Yapı stoku ve kentsel altyapı niteliği, can ve mal kaybı açısından afet risk durumu, etkilenen nüfus büyüklüğü, toplumsal güçlükler, finansman gereksinimi gibi faktörleri esas alan değerlendirme sistemi geliştirilerek öncelikli dönüşüm alanları belirlenecektir.
846. Kentsel dönüşüm projeleriyle, sosyal yapının ihtiyaçlarına ve sürdürülebilir şehirleşme özelliklerine uygun ve afetlere karşı dirençli yerleşim alanları oluşturulacaktır.
3.4.3. Şehirleşme
a. Amaç
850. İklim değişikliği ve afetlere karşı dirençli, tarihi ve kültürel birikimiyle uyumlu nitelikli yerleşim alanlarına sahip, herkes için erişilebilir kentsel hizmetler sunulan, yaşam kalitesi yüksek, yeşil ve dijital teknolojilere dayalı akıllı, güvenli, sürdürülebilir şehir ve yerleşimler oluşturmak temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
851. Şehirlerin planlamasında iklim değişikliği ve afetlere karşı dirençliliğin sağlanması, coğrafi özellikler ile kültürel ve doğal değerlerin gözetilmesi esas alınacak, başta yeşil alanlar olmak üzere kamusal alanların erişilebilirlik ve kapsayıcılık ilkesi çerçevesinde oluşturulması ve korunması sağlanacaktır.
851.2. Mekânsal planların yapımında afet tehlike ve riskleri ile dirençliliğe yönelik analizlerin yapılmasında kullanılacak veri ve bilgi sistemi altyapısı geliştirilecektir.
855. Kahramanmaraş ve Hatay merkezli depremlerden etkilenen şehirler tarihi, sosyal ve kültürel dokuları gözetilerek iklim dostu, afete dirençli ve yaşam kalitesini yükselten bir şehircilik anlayışıyla yeniden inşa edilecektir.
860.2. Kent sorunlarına yönelik yaygınlaştırılabilir yenilikçi çözümlerin geliştirilmesi için kentsel hizmetlerde bilgi ve iletişim teknolojilerinin kullanımı artırılacak, özellikle afete dirençli şehirleşmenin sağlanmasına yönelik mekânsal analiz altyapısı güçlendirilerek Ulusal Coğrafi Bilgi Sistemi geliştirilecektir.
3.4.4. Konut
b. Politika ve Tedbirler
862.2. Kamu konutlarının yapımı, onarımı ve güçlendirilmesinde afet bölgelerindeki projelere öncelik verilecektir.
862.3. Afetler sonrasında acil barınma ihtiyacını ivedilikle karşılamak için gerçekleştirilen ve imar mevzuatını değiştiren düzenlemeler, sürdürülebilir konut çevresi, uygulamada etkinlik, afetlere karşı risk azaltma ve dirençlilik, eskisinden daha sağlam inşa prensipleri doğrultusunda yeniden gözden geçirilecektir.
863. Afetler sonucunda ortaya çıkan konut ihtiyacının karşılanmasında bütüncül, adil, maliyet etkin, şeffaflığı ve hesap verebilirliği esas alan çözümler geliştirilecektir.
863.1. Afetlerden etkilenenlere temel insani ihtiyaçlarını karşılayabilecekleri, güvenli, ulaşılabilir, afetlere karşı dayanıklı ve asgari hayati hizmetleri içeren afet konutları bütüncül bir planlama dâhilinde inşa edilecektir.
863.2. Afet konutlarının yapımında afetzedelerin barınma ihtiyacını en kısa zamanda karşılayacak şekilde hak sahipliği, geri ödeme ve finansman yöntemleri ile ilgili mevzuat yeniden ele alınacaktır.
863.3. Afetzedelerin barınma ihtiyacının karşılanmasında standart, işlem sürelerini kısaltan, afetten etkilenme ve konut sahipliğini hakkaniyete uygun şekilde dikkate alan modeller ve süreçler geliştirilecektir.
863.4. Afet konutlarının sosyal standartlara uygun büyüklükte, köy ve kent yerleşimlerindeki ihtiyaçlara uygun tasarımlarla üretilmesi sağlanacaktır.
3.4.6. Kentsel Altyapı
b. Politika ve Tedbirler
886. Kentiçi ulaşım sistemlerinin afetlere karşı dirençli olması sağlanacaktır.
886.1. Afet ve acil durumlarda kullanılacak tahliye koridoru niteliğindeki güzergâhların yeniden ele alınarak kentiçi ulaşım sistemlerinin beklenmedik hizmet kesintilerine sebep olacak afet risklerine karşı dirençli hale getirilmesi sağlanacaktır.
3.4.7. Bölgesel Gelişme
a. Amaç
887. Bölgelerin potansiyellerinin harekete geçirilmesi, kendilerine özgü imkân ve kabiliyetlerinin yenilik temelinde geliştirilmesi, bölge dirençliliklerinin artırılması ve afet sonrası ekonomik ve sosyal iyileşmenin sağlanması yoluyla ülkemizin dengeli kalkınmasına azami katkının sağlanması ile bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması temel amaçtır.
3.5.6. Yerel Yönetimler
a. Amaç
950. Yerel yönetimlerin vatandaş memnuniyetini gözeten, etkin, hızlı ve kaliteli hizmet sunabilen, afetlere hazırlıklı, iklim değişikliğine dirençli, çevrenin korunmasını önceleyen, teknolojik gelişmelere uyum sağlayan, katılımcı, şeffaf, hesap verebilir ve mali sürdürülebilirliği sağlayan bir yapıya kavuşturulması temel amaçtır.
b. Politika ve Tedbirler
955. Yerel yönetimlerin afetlerle ve iklim değişikliği ile mücadele kapasitesinin geliştirilmesi sağlanacaktır.
955.1. Yerel yönetim altyapı tesisleri yapımında teknoloji ve yer seçimi ile inşa süreçlerinde afet risklerinin dikkate alınmasını sağlayacak mevzuat hazırlanacaktır.
955.2. Yerel yönetimlerin afetlerle ve iklim değişikliği ile daha etkin mücadele edebilmesi amacıyla finansal destek mekanizmaları oluşturulacaktır.
955.3. İtfaiye ve zabıta hizmetlerinin afetlerle mücadele kapasitesinin geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapılacaktır.
3.5.9.2. Çok Taraflı Kalkınma İşbirliği
b. Politika ve Tedbirler
976.2. Küresel kalkınma gündeminin iklim değişikliği, yeşil dönüşüm, yenilenebilir enerji, sürdürülebilir gıda sistemleri, afet risklerinin azaltılması ve dijitalleşme ile ülkemizin öncülüğünde yürütülen sıfır atık hareketi bağlamında sürdürülebilir atık yönetimi gibi meselelerine ilişkin uluslararası kuruluşlar nezdinde yürütülen çalışmalara aktif katkı sağlanacaktır.
Paylaş:
E-BÜLTEN KAYIT
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!
Güncel makalelerimizden haberdar olmak için e-bültene kayıt olun!